تیتربرتر؛ دکتر کاترین پولاک، پژوهشگر ارشد واکنش‌شناسی در دانشگاه ایمپریال کالج لندن می‌گوید: "تمام مدت داریم در مورد چگونگی رفتار ویروس کرونا و بیماری ناشی از آن یاد می‌گیریم. این که بفهمیم چه کسی و چرا به این بیماری مبتلا می‌شود اهمیت زیادی دارد و در برخی موارد مهم‌ترین مساله به حساب می‌آید. اگر کسی بیمار نمی‌شد، ما هم نگران نبودیم. "
ویروس کرونا با بدن انسان چکار می کند؟
دکتر کاترین پولاک، پژوهشگر ارشد واکنش‌شناسی در دانشگاه ایمپریال کالج لندن در این باره می‌گوید: " وقتی از یک ویروس تجربه‌ای ندارید - چون قبلا با آن در تماس نبوده‌اید- سیستم ایمنی بدنتان برای مهار سریع بیماری فورا یک واکنش اولیه به آن نشان می‌دهد که غیر اختصاصی است. " این واکنش اولیه غیر اختصاصی به میزان ویروسی که وارد بدنتان شده و پیشنیه ژنتیکی شما بستگی دارد، همین‌طور به این که سیستم ایمنی بدنتان برای پاسخ دادن به بیماری‌های جدید چطور برنامه‌ریزی شده است. همه این‌ها می‌تواند تحت تاثیر وضعیت سلامت عمومی و سن شما قرار بگیرد، عواملی که به نظر میرسد تاثیری ویژه بر شدت بیماری در افراد دارند.
این واکنش اولیه غیر اختصاصی به بیماری‌های تنفسی با نشانه‌هایی شبیه به آنفولانزا همراه است. تب، احساس بی‌حالی و خستگی و تولید خلط همگی از جمله راهبردهای کلی هستند که سیستم ایمنی بدن ما برای خنثی کردن یک بیماری به کار می‌برد. سیستم ایمنی سعی دارد با بالا بردن درجه حرارت و استفاده از سلول‌های بیگانه‌خوار به نام فاگوسیتوز، بدن را به محیطی نامناسب برای ویروس تبدیل کند.
پولاک می‌گوید: "بخشی از واکنش به بیماری این است که مثل برنامه‌نویسی کامپیوتری به قسمت‌هایی از سیستم ایمنی بدن برنامه داده می‌شود. به این ترتیب واکنش غیر اختصاصی نسبت به بیماری اصلاح می‌شود و واکنشی اختصاصی جای آن را می‌گیرد. این واکنش اختصاصی سعی دارد بیماری را به طور کامل از میان بردارد. این چیزی است که بیشتر اوقات اتفاق می‌افتد. "
این فرایند واکنش تطبیقی سیستم ایمنی نام دارد. دو نوع سلول در این نوع واکنش نقشی کلیدی دارند: لنفوسیت‌های تی و بی. آکیکو ایواساکی، استاد زیست‌شناسی مصونیت و زیست‌شناسی سلولی، مولکولی و تکاملی در دانشگاه ییل می‌گوید: " لنفوسیت‌های بی، مسئول حافظه هستند و پادتن‌های مخصوص آنتی‌ژن‌های آنفولانزا یا سرماخوردگی را می‌سازند که به سرعت به سطح ویروس می‌چسبند و روند تکثیر آن را متوقف می‌کنند."
در مورد بیشتر ویروس‌ها اولین باری که به آن‌ها مبتلا می‌شویم بدنمان برای تولید پادتن مورد نیاز به زمان احتیاج دارد اما بار دوم باید برای مبارزه آمادگی بیشتری داشته باشیم. این البته یک تئوری است و ما در عمل نمی‌دانیم واکنش افراد به ابتلای دوباره به کووید ۱۹ چه خواهد بود.
یک مطالعه تازه به نوعی از میمون به نام رزوس اختصاص داشت که بعد از یک بار ابتلا به ویروس برای بار دوم آن را گرفت. البته این میمون در معرض میزان استانداری از ویروس قرار رفت و این یعنی پژوهشگران از قبل تعیین کردند چه اندازه ویروس باید وارد بدن میمون شود.
در واقعیت میزان ویروسی که ممکن است به بدن شما راه یابد بسته به این که ذرات معلق در هوا را تنفس کنید یا مثلا به سطحی آلوده دست بزنید و دست‌تان را به چشمان‌تان بمالید، فرق دارد. انبوهی از عوامل دیگر از جمله این که چقدر نزدیک به فرد مبتلا به بیماری بایستید و ویروس چه مدت خارج از بدن میزبانی دیگر بوده هم می‌توانند موثر باشند. در صورتی که یک فرد بار اول در معرض میزان بسیار کمی از ویروس قرار گرفته باشد، در وهله اول چطور می‌توان فهمید در صورت رویارویی دوباره با ویروس بیشتر چه اتفاقی برایش خواهد افتاد.
ایواساکی می‌گوید: "معلوم نیست چرا برخی از افراد علائم ملایم بیماری را دارند اما عاملی که احتمالا در این رابطه موثر است، میزان ویروسی است که فرد در معرض آن قرار می‌گیرد. ما ویروس آنفولانزا را روی موش‌ها آزمایش کرده‌ایم. تنها ۱۰ ذره از این ویروس می‌تواند منجر به بیماری بدون علامت شود اما مصونیت بوجود نخواهد آمد. در حالی که وجود حداکثر یک میلیون ذره ویروسی باعث تولید پادتن می‌شود و مصونیت نسبت به بیماری را به همراه خواهد داشت. بنابراین سیستم ایمنی بدن متناسب با میزان ویروس واکنش نشان می‌دهد."
مسأله نامشخص دیگر این است که آیا واکنش شدیددتر به نفع فرد است یا نه. پولاک می‌گوید: "گاهی اوقات اگر واکنش شدید باشد ممکن است مصونیت نسبت به بیماری هم بیشتر طول بکشد اما این امکان هم وجود دارد که بدن فرد قادر نیست به راحتی به بیماری‌ها عکس‌العمل نشان دهد."
آیا کسی که کرونا گرفته دوباره به این ویروس مبتلا می شود؟
مطالعات دانشمندان بر روی فردی که در هنگ کنگ برای بار دوم به این ویروس مبتلا شده است نشان داد این فرد علائم بسیار خفیفی از بیماری را داشته و حال عمومی او مساعد بوده است. با این حال، در دنیای علم پزشکی شما نمی‌توانید نتایج حاصل از مطالعه یک فرد را به تمامی مردم تعمیم دهید. دانشمندان تاکید دارند به واقع نمی‌توان هیچ نتیجه گیری روشنی از این موضوع داشت.
از طرف دیگر، شاهد آن هستیم که ویروس کرونا از فردی به فرد دیگر می‌تواند بسیار متفاوت باشد و براساس قدرت جسمانی و سیستم ایمنی فرد، شدت بیماری در افراد مختلف بسیار با یکدیگر متفاوت است. با این وجود، شدت بیماری در ابتلای مجدد افراد به کرونا برای دانشمندان از اهمیت بالایی برخوردار است. اگر همانطور که در نمونه مرد هنگ کنگی دیده شد، شاهد علائم شدیدی از کرونا در ابتلای مجدد به کرونا نباشیم این موضوع نشان می‌دهد که سیستم ایمنی بدن پس از یکبار ابتلا موفق به ساختن سلول‌های ایمنی بلند مدت (سلول‌های B خاطره) برای مبارزه طولانی با ویروس شده است.
مورد دوم در آمریکا با مورد هنگ کنگ تفاوت دارد. دانشمندان دانشگاه نوادا به تازگی به اولین فردی برخورد کردند که پس از یک بار ابتلا به کرونا، دوباره به این ویروس آلوده شده است. این جوان 25 ساله در ماه آوریل برای نخستین بار به کووید 19 مبتلا شد و پس از بهبودی و آزمایش مجدد تست کرونایش منفی اعلام شد.
این جوان 48 روز پس از ابتلای اول، دوباره به ویروس کرونا مبتلا شد. در بار نخست، این جوان علائم خفیفی از ابتلا به کرونا را نشان داد، اما در بار دوم علائم ابتلای این فرد شدیدتر بود. به دلیل جامعه آماری پایین نمی‌توان این فرضیه را به صورت قاطع مطرح کرد که افرادی که برای بار دوم به کرونا مبتلا می‌شوند، شرایط بدتری خواهند داشت. با این حال، دانشمندان در حال بررسی این فرضیه هستند.
مطالب مرتبط:
محققان دانشگاه نوادا می‌گویند این فرد در بار اول و دوم به دو نوع ویروس کرونا با تفاوت‌های ناچیز مبتلا شده است و ابتلای دوباره فرد به بازگشت عوارض گذشته در بدن بیمار کمک کرده است.
اگر علائم کرونا در فرد پس از ابتلای دوباره تشدید شود، مانند آنچه در بیمار ایالت نوادا رخ داد، نشان دهنده این است که سیستم ایمنی بدن به جای مبارزه درست با عوامل بیماری زا، شرایط مبارزه با ویروس در بار دوم را بدتر کرده است. این امر می‌تواند ناشی از طوفان سیتوکین باشد. در طوفان سیتوکین، سیستم ایمنی بدن پاسخ شدیدی به ویروس کرونا نشان می‌دهد و این پاسخ منجر به التهاب و آسیب به اندام‌های بدن می‌شود
درمان بیماری کرونا به کجا رسید؟
در بدن فرد بهبود یافته به اندازه کافی پادتن‌های اختصاصی کووید-۱۹ تولید شود تا توانایی مبارزه با این بیماری برای بار دوم را داشته باشد. یک مطالعه روی بیماران بهبود یافته در چین نشان داد، میزان پادتن موجود در پلاسمای خون ۳۰ درصد از این افراد بسیار کم یا صفر بوده است. ممکن است بدن آن‌ها بدون نیاز به ساخت پادتن موفق به خنثی کردن اثر ویروس شده باشد به این دلیل که یا واکنش ذاتی سیستم ایمنی‌شان کافی بوده یا لنفوسیت‌های تی در واکنش تطبیقی این سیستم موثر عمل کرده‌اند و یا ترکیبی از هر دو اتفاق افتاده است. بیمارانی که کمترین میزان پادتن را در بدن خود داشتند، ظاهرا جوان‌تر هم بودند.
ایواساکی می‌گوید: "پادتن‌ها تنها راه حل نیستند. هنوز علت خوب شدن بیماران را نمی‌دانیم اما من حدس می‌زنم دلیلش واکنش بسیار خوب لنفوسیت‌های تی باشد."
حجم نمونه در این مطالعه بسیار کوچک بود بنابراین هنوز مشخص نیست نرخ بهبود چه با پادتن و چه بدون آن در جمعیت بزرگ‌تر هم به همین نسبت باشد.
بهبود عده‌ای از بیماران بدون تولید پادتن، یکی از روش‌های درمانی کوتاه مدت که برای این بیماری پیشنهاد شده را زیر سوال می‌برد. برخی از بیماری‌ها از طریق تزریق پلاسمای خون درمان می‌شوند. در این روش میزان کمی از خون بیمار بهبود یافته را می‌گیرند و گلبول‌های سفید و قرمز، عوامل لخته کننده و سایر ترکیبات آن را جدا می‌کنند تا جایی که فقط سرم حاوی پادتن باقی بماند. گفته می‌شود این پادتن‌ها در برابر ویروس موثر هستند چون مستقیما از بدن بیمارانی گرفته شده‌اند که حالشان خوب شده است.
این درمان مدت‌‌هاست مورد استفاده قرار می‌گیرد و در واقع اولین جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی به کاشف این روش برای درمان دیفتری اهدا شد. کارآزمایی‌های بالینی در بریتانیا هم در حال حاضر به ارزیابی درمان کووید-۱۹ از طریق تزریق پلاسمای خون بهبودیافتگان تمرکز دارند.
تزریق پلاسمای خون نمی‌تواند درمانی بلند مدت باشد چون برخلاف واکسن امکان استفاده از آن برای کل جمعیت وجود ندارد. یک بیمار ممکن است بتواند بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ میلی‌لیتر پلاسما اهدا کند. البته این کار هم مثل اهدای خون ممکن است احساس خستگی مفرط به دنبال داشته باشد، به همین دلیل فقط به بیماران سالم پیشنهاد می‌شود و بهبودش هم به کمی زمان نیاز دارد.
ایواساکی می‌گوید ۲۰۰ تا ۵۰۰ میلی‌لیتر پلاسما " حجم واقعا بزرگی" است: " این پلاسمای زیادی است که از یک نفر گرفته شود." یک بیمار ممکن است بتواند به تنها چند نفر و نه بیشتر سرم اهدا کند. از سوی دیگر با گذشت زمان هم میزان پادتن موجود در این سرم کاهش می‌یابد و مهم تر از همه این که اگر فقط ۷۰ درصد از بهبودیافتگان پادتن تولید کنند، از تعداد اهدا کنندگان احتمالی پلاسما باز هم کاسته خواهد شد.
بیمارستان بهترین مکان برای انجام این روش درمانی است، جایی که تعداد زیادی اهداکننده احتمالی وجود دارد. اما استفاده از آن برای بیماران ساکن در مناطق دوردست و کسانی که بیرون از بیمارستان از جمله خانه سالمندان دوران نقاهت خود را می‌گذرانند، دشوار به نظر میرسد.
وقتی بحث ایمنی به میان می‌آید مدت زمان احتمالی مصونیت فرد از دیگر مواردی است که باید مورد توجه قرار داد. واکسن‌های آنفولانزا هر سال باید تزریق شوند. اغلب ما به طور مرتب در معرض ویروس‌هایی قرار داریم که باعث سرماخوردگی می‌شوند، بنابراین دوباره در بدنمان پادتن تولید می‌شود. پولاک می‌گوید: "پادتن‌ها ممکن است با گذاشت زمان جایگزین نشوند. قرار گرفتن دوباره در معرض ویروس برای بدن مثل هشداری برای تولید بیشتر پادتن است."
اگر به هر دلیلی برای مدتی در معرض این ویروس قرار نگیریم، یا سیستم ایمنی بدنمان ضعیف باشد همان علائم آشنای سرماخوردگی را خواهیم داشت.
دلیلی ندارد تصور کنیم کووید-۱۹ رفتاری مشابه این ندارد: بالا بودن سطح پادتن در میان مدت، به بدن قدرت مبارزه با بیماری را خواهد داد و کاهش میزان آن در طولانی مدت و همین‌طورداشتن یک سیستم ایمنی آسیب‌پذیر به بروز علائم منجر خواهد شد. هر چند ایواساکی و پولاک باز هم تاکید می‌کنند در این باره به نتایج قاطع نرسیده‌اند و برخی هم معتقدند رسیدن به مصونیتی از این دست ممکن است سال‌ها طول بکشد. بنابر یک مقاله که به تازگی در مجله ساینس چاپ شده، رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی ممکن است تا سال ۲۰۲۲ ضروری باشد.
در رابطه با آنچه می‌توان از موارد شیوع ویروس کرونا در گذشته استنباط کرد هم محدودیت‌هایی وجود دارد. هنوز واکسن موثری علیه مرس ( نشانگان تنفسی خاورمیانه) و سارس (نشانگان تنفسی حاد) وجود ندارد و در عوض تدابیر سخت‌گیرانه بهداشت عمومی برای جلوگیری از شیوع این بیماری‌ها به کار گرفته شد. با این که حفظ فاصله اجتماعی در جلوگیری از گسترش کووید-۱۹ موثر عمل کرده اما برای مهار آن در سطح جهانی به اندازه کافی سریع یا کارآمد نبوده است.
آیا بیماری که بهبود یافته می‌تواند سر کار برگردد؟ پولاک می‌گوید: "بستگی به این دارد که چه زمانی ویروس در بدنتان کاملا از بین برود [ و در نتیجه دیگرعامل سرایت بیماری نباشید]. آزمایش واکنش زنجیره‌ای پلی‌مراز [که بر شناسایی ماده ژنتیکی استوار است] ویروس‌های مرده و زنده را از هم تشخیص نمی‌دهد. " با این حال، به احتمال بسیار زیاد نتیجه آزمایش کرونای فرد بهبود یافته تنها برای مدت کوتاهی مثبت باقی می‌ماند چون ذرات ویروس مرده کمی بعد از بین خواهند رفت.
بررسی این که آیا هنوز علائم بیماری در فرد وجود دارد هم معیار مناسبی نیست. بنابر مقاله‌ای که در نشریه نیچر به چاپ رسیده، بیماران حتی پس از پایان علائم هم ویروس را منتقل کرده‌اند.
آزمایش واکنش زنجیره پلیمر - که باید در آزمایشگاه انجام شود - بهترین روش برای شناسایی افرادی است که یا در حال حاضر مبتلا هستند و یا تا همین اواخر بیمار بوده‌اند. اما پیچیدگی‌های علمی در رابطه با ایمنی بدن باعث شده سازمان جهانی بهداشت نسبت به میزان تاثیرگذاری آزمایش‌های پادتن شک داشته باشد.
ایواساکی می‌گوید: "دلایل زیادی مبنی بر این که تست‌های پادتن ممکن است مشکل‌ساز باشند، وجود دارد. یکی از آن‌ها حساسیت است. نتیجه آزمایش ممکن است منفی شود چون حساسیت کافی را ندارد. طبق مقاله‌ای که در وبسایت مدآرکایو (Medrxiv) به چاپ رسیده حتی با آزمایش‌هایی با حساسیت بسیار بالا هم ۳۰ درصد از بیماران در بدن خود اصلا پادتن ندارند. میزان پادتن به تنهایی معیار مناسبی برای مصونیت در برابر بیماری نیست و تنها نماینده‌ای برای سیستم ایمنی بدن به حساب می‌آید. "
اما به گفته پولاک باید روی این مساله مهم تاکید کرد که " تحقیقات همزمان با گسترش بیماری پیش می‌روند و نمی‌شود اطلاعاتی که مردم می‌خواهند را فورا در اختیارشان قرار داد.
تعداد نوع های کرونا در جهان
دانشمندان ویروس کرونا را به چهار دسته تقسیم کرده اند: آلفا، بتا، گاما و دلتا. هفت نوع از این ویروس‌ها روی انسانها اثر میگذارند:
- 229E (آلفا)
- NL63 (آلفا)
- OC43 (بتا)
- HKU1 (بتا)
- MERS-CoV، ویروس بتا که باعث بروز سندرم تنفسی خاورمیانه می‌شود (MERS)
- SARS-CoV، ویروس بتا که باعث بروز سندرم حاد تنفسی می‌شود (SARS)
- SARS-CoV-2، که باعث بروز کووید-19 می‌شود
آنچه دیگران میخوانند:
گردآورنده: علی اکبر رضایی
