به گزارش تیتربرتر: شب یَلدا یا شب چلّه یکی از کهنترین جشنهای ایرانی است که به عنوان طولانی ترین شب سال شناخته می شود، در این شب خاص ما ایرانیان غذاها و خوراکی مخصوص فصل را آماده میکنیم به همین بهانه در این مطلب با دستور پخت سه غذای مخصوص شب یلدا آشنا خواهیم شد.
تاریخچه شب یلدا
«شب یلدا» که به عنوان یکی از شبهای مقدس در ایران باستان مطرح بوده بهصورت رسمی در تقویم ایرانیان باستان از سال ۵۰۲ قبل از میلاد در زمان داریوش یکم به تقویم رسمی ایرانیان باستان راه یافت. چله و جشنهایی که در این شب برگزار میشود، یک سنت باستانی است. مردم روزگاران دور و گذشته، که کشاورزی، بنیان زندگی آنان را تشکیل میداد و در طول سال با سپری شدن فصلها و تضادهای طبیعی خوی داشتند، بر اثر تجربه و گذشت زمان توانستند کارها و فعالیتهای خود را با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و جهت و حرکت و قرار ستارگان تنظیم کنند.
آنان ملاحظه میکردند که در بعضی ایام و فصول روزها بسیار بلند میشود و در نتیجه در آن روزها، از روشنی و نور خورشید بیشتر میتوانستند استفاده کنند. این اعتقاد پدید آمد که نور و روشنایی و تابش خورشید نماد نیک و موافق بوده و با تاریکی و ظلمت شب در نبرد و کشمکشند. مردم دوران باستان و از جمله اقوام آریایی، از هند و ایرانی - هند و اروپایی، دریافتند که کوتاهترین روزها، آخرین روز پاییز و شب اول زمستان است و بلافاصله پس از آن روزها به تدریج بلندتر و شبها کوتاهتر میشوند، از همین رو آن را شب زایش خورشید (مهر) نامیده و آن را آغاز سال قرار دادند کریسمس مسیحیان نیز ریشه در همین اعتقاد دارد.
در دوران کهن فرهنگ اوستایی، سال با فصل سرد شروع میشد و در اوستا، واژه «سَرِدَ» (Sareda) یا «سردَ» (Saredha) که مفهوم «سال» را افاده میکند، خود به معنای «سرد» است و این به معنی بشارت پیروزی اورمزد بر اهریمن و روشنی بر تاریکی است.
تاریکی نماینده اهریمن بود و چون در طولانیترین شب سال، تاریکی اهریمنی بیشتر میپاید، این شب برای ایرانیان نحس بود و چون فرا میرسید، آتش میافروختند تا تاریکی و عاملان اهریمنی و شیطانی نابود شده و بگریزند، مردم گرد هم جمع شده و شب را با خوردن، نوشیدن، شادی و پایکوبی و گفتگو به سر میآوردند و خوانی ویژه میگستردند، هرآنچه میوه تازه فصل که نگاهداری شده بود و میوههای خشک در سفره مینهادند. سفره شب یلدا، «میَزد» Myazd نام داشت و شامل میوههای تر و خشک، نیز آجیل یا به اصطلاح زرتشتیان، «لُرک» Lork که از لوازم این جشن و ولیمه بود، به افتخار و ویژگی «اورمزد» و «مهر» یا خورشید برگزار میشد. در آیینهای ایران باستان برای هر مراسم جشن و سرور آیینی، خوانی میگستردند که بر آن افزون بر آلات و ادوات نیایش، مانند آتشدان، عطردان، بخوردان، برسم و غیره، برآوردهها و فراوردههای خوردنی فصل و خوراکهای گوناگون، خوراک مقدس مانند «میَزد» نیز نهاده میشد.
شب یلدا را شب میلاد خدای خورشید، عدالت، پیمان و جنگ هم میدانند. دربارهٔ آن دو روایت عمده رایج است. اول آنکه در این شب مهر، میترا یا آنچنانکه در اوستا و نوشتههای پادشاهان هخامنشی آمده، میثرَه (Mithra) به جهان بازمیگردد. او که از ایزدان باستانی هند و ایرانی است ساعات روز را طولانی کرده و در نتیجه برتری خورشید پدیدار میشود.
دستور پخت خوراک انار و بادمجان
برای شب یلدا میتوانید خوراک انار و بادمجان را امتحان کنید. این خوراک با دانه انار، بادمجان سرخ شده، رب انار، آب جوش، نمک، لواشک، سرکه، پیاز داغ، روغن کنجد و گردوی خشک شده تهیه میشود.
مواد لازم برای پخت خورش انار و بادمجان:
- پیاز متوسط:1 عدد
- آب انار:2 پیمانه
- دانه انار:1 پیمانه
- گوشت مرغ:400 گرم
- بادمجان قلمی:3 عدد
- روغن:2 ق س
طرز تهیه خورش انار و بادمجان:
تابه ای را روی حرارت ملایم قرار دهید و مقداری روغن داخل آن بریزید تا داغ شود.سپس پیاز ها را داخل روغن بریزد و سرخ کنید.بعد از طلایی شدن پیاز ها آنها را از روغن بیرون بیاورید.مرغ تکه شده را با کمی نمک و فلفل طعم دار کنید و داخل تابه روغن سرخ کنید .برای اینکه مرغ بهتر سرخ شود هنگام سرخ کردن آن ، در تابه را ببندید.
مرغ را بعد از سرخ کردن از تابه بیرون بیاورید و در همان روغن دانه های انار را کمی تفت دهید.بعد از تفت دادن دانه های انار ، پیاز سرخ شده را به همراه مقداری نمک و فلفل به آن اضافه کنید و خوب مخلوط کنید.
مرغ را مجددا به داخل قابلمه اضافه کنید و 2 پیمانه آب انار داخل خورشت بریزید تا بجوشد و با حرارت کم بپزد و آرام آرام جا بیفتد.در این فاصله بادمجان ها را پوست بگیرید و در آب و نمک به مدت 20 دقیقه خیس کنید.بعد آنها را با دستمال خشک کنید و در روغن داغ سرخ کنید و در 20 دقیقه آخر پخت به خورشت اضافه کنید تا بادمجان ها در کنار بقیه مواد بپزد .
مطالب مرتبط:
دستور پخت خورش انار مسما
پخت خورش انار مسمای گیلانی در شب چله یا شب یلدا در بین گیلانی ها بسیار مرسوم است اما در سایر مناطق ایران نیز آن را در این شب تهیه و سرو می کنند و بسیار شبیه به مرغ اناری است که در کشورهای گوناگون نیز تهیه می شود با این تفاوت که مرغ اناری بیشتر با رب انار تهیه می شود و چاشنی انار مسما ترکیبی است از دانه انار و رب انار.
مواد لازم برای پخت خورشت انار دانه مسما :
- مرغ نصف یک عدد
- انار دانه شده 2 عدد
- پیاز 200 گرم
- شکر در صورت تمایل دو قاشق غذاخوری
- رب گوجه فرنگی سه قاشق غذاخوری
- نمک به میزان لازم
- روغن به میزان لازم
- زردچوبه یک قاشق چایخوری
- گلپر یک قاشق چایخوری
- فلفل نصف قاشق چایخوری
طرز تهیه خورشت انار دانه مسما :
مرغ را به همراه نمک و زردچوبه سرخ میکنیم.سپس آن را به همراه آب میگذاریم تا بپزد.در هنگام پخت، رب گوجهفرنگی را به مرغ میافزاییم تا خوش رنگ شود.
پیاز خلالی خرد شده را با کمی روغن در تابه تفت میدهیم، سپس دانههای انار را به پیاز افزوده و به تفت دادن ادامه میدهیم.وقتی مرغ کاملا پخت، مخلوط انار و پیاز را به آن افزوده، حرارت را ملایم نموده و میگذاریم تا به مدت نیم ساعت غذا جا بیفتد.
در انتها فلفل و گلپر را به خوراک اضافه کرده و حرارت را خاموش میکنیم.خورش اناردانه مسما باید غلیظ و کمآب باشد.
دستور پخت خورش ناردون
غذای اصلی شام یلدا در شمال کشور و در مازندران هم با انار درست میشود. «کِرک اِنار تیم پهلو» اسم این غذاست که به اسم خورش ناردون هم معروف شده است. این غذا با مرغ یا با گوشت پرندههای بومی مثل اردک و مرغابی درست میشود.
مواد لازم برای پخت خورش ناردون:
- مرغ متوسط:1 عدد
- انار ترش یا ملس:350 گرم
- پیاز متوسط:3 عدد
- رب انار:2 ق غ
- شکر:کمی یا شکر سیاه
- آلو:دلخواه
- نمک فلفل زردچوبه:به میزان لازم
طرز تهیه خورش ناردون:
اگر در این غذا از اردک و یا غاز استفاده کردید باید اول آنها را در روغن سرخ کنید و بعد بپزید.موقعه سرخ کردن این حیوانات نباید از روغن زیادی استفاده کرد ، چون پوست آنها از خودش روغن پس میدهد.اگر هم از مرغ استفاده میکنید باید ابتدا مرغ را با یک عدد پیاز چهار قاچ شده و یکی دو حبه سیر ، مقداری فلفل ، زردچوبه و نمک و 3 لیوان آب بپزید.
و وقتی مرغ پخت نصفی از آب آن باقی بماند، چون از آب مرغ برای داخل خورشت استفاده میشود.قابلمه را روی حرارت ملایم قرار دهید و مقداری روغن داخلش بریزید تا داغ شود.بعد پیاز های ریز خرد شده را داخلش بریزید و تفت دهید تا پیاز طلایی رنگ شود.بعد زردچوبه را داخل پیاز سرخ شده بریزید و کمی تفت دهید.اگر تمایل به استفاده از آلو در خورشت داشتید حتما آن را از قبل خیس کنید و بعد داخل پیاز بریزید .
انار تازه یا خشک را هم داخل پیازهای تفت داده شده بریزد و چند دقیقه ای آن را تفت دهید تا رنگ انار برگردد.بعد آب مرغ را اضافه کنید و اجازه دهید تا نیم ساعتی با حرارت ملایم بجوشد.بعد ترشی آب خورشت را بچشید. اگر ترشی غذا کافی نبود به آن مقداری رب انار هم اضافه کنید و یا برای ملس شدن خورشت مقداری شکر داخل آن بریزید.
مرغ پخته شده را هم به خورشت اضافه کنید و اگر حس کردید آبش کم است یک استکان آب جوش داخل خورشت بریزید ولی در کل خورشت نباید زیاد آبکی باشد.نمک و فلفل را هم اضافه کنید و اجازه دهید آب خورشت جا بیفتد.این خورشت را در کنار برنج سفید سرو کنید و از مزه ترش آن لذت ببرید.
گردآورنده: فرحان مرادی
آنچه دیگران میخوانند: