به گزارش تیتربرتر؛ شهر تهران یکی از کلان‌شهر‌هایی است که در نزدیکی و روی پهنه‌های با خطر بالا برای رخداد زمین‌لرزه‌های بزرگ قرار گرفته است. امسال شاهد وقوع زمین لرزه های فراوان در محدوده های استان تهران بودیم
مهدی زارع استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در شرق نوشت: با زمین‌لرزه بامداد شنبه ۲۹ شهریور ۹۹ در جنوب شرق فیروزکوه با بزرگای ۳، زنجیره زلزله‌های کوچک با بزرگای بیش از ۲.۵ رخ‌داده در پهنه گسل‌های مشا و فیروزکوه از ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۹ تا پایان شهریور به ۱۸۰ رخداد رسید. این زمین‌لرزه‌های کوچک و پایش آن‌ها از نظر بررسی احتمال رخداد زمین‌لرزه‌ای شدید در مرکز و جنوب البرز ارزش فراوانی دارند.
بررسی میزان لرزه خیری تهران
نگارنده در ماه‌های اخیر مشغول کار روی لرزه‌خیزی البرز مرکزی در ۲۵ سال اخیر با بررسی حدود ۱۵ هزار زلزله ثبت‌شده در شبکه‌های محلی با بزرگای بیش از یک بوده است. مردم شهر تهران دست‌کم دو بار در نیمه‌شب ۱۹ اردیبهشت ۹۹ با بزرگای ۵.۰ و ظهر هفتم خرداد ۹۹ با بزرگای ۴ لرزش زمین را حس کردند.
۲۲ تیر ۹۹ زلزله‌ای با بزرگای ۳.۶ در نزدیکی فیروزکوه و سپس یک‌سری زلزله در آن پهنه در فاصله صد‌کیلومتری تهران رخ داد که بزرگ‌ترین آن‌ها با بزرگای ۴.۰ همان روز به وقوع پیوست.
البته زلزله‌های با بزرگای ۴ یا کمتر اثر تخریبی خاصی ندارند و بسیاری از زلزله‌های با بزرگای کمتر از ۳ اگر نزدیک شهر‌هایی مانند تهران رخ ندهند، ثبت و گزارش هم نمی‌شوند؛ ولی زلزله‌هایی که در محدوده پیرامون تهران رخ می‌دهند، معمولا بیشتر ثبت و گزارش می‌شوند؛ چون ایستگاه‌های لرزه‌نگاری پیرامون تهران فراوان‌تر از نقاط دیگر کشور نصب شده‌اند و اخبار زلزله‌های کوچک آن نیز بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد. معمولا هم پرسش مهم آن است که آیا زلزله مهمی در محدوده تهران رخ خواهد داد؟
احتمال وقوع زلزله مهم در محدوده تهران
وقتی زلزله‌های با بزرگای کمتر از ۵ در محدوده دماوند و روی پهنه گسله مشا رخ می‌داد، سؤال می‌شد (و همچنان می‌شود) که اگر گسل مشا با زمین‌لرزه‌ای با بزرگای ۷ دچار گسیختگی شود، چه اثری بر شهر تهران خواهد داشت؟ کانون زلزله‌های دماوند در ۵۰کیلومتری شرق تهران قرار داشت و بر روی قطعه شرقی گسل مشا رخ داد‌ند.
قطعه گسله مرکزی مشا در مجاورت آن و از ناحیه لواسانات در فاصله حداقل ۱۴کیلومتری با شمالی‌ترین بخش‌های تهران، می‌گذرد. شهر تهران در فاصله حدود ۴۰ تا ۷۰ کیلومتری قطعه شرقی گسله مشا و ۱۴ تا ۴۰ کیلومتری قطعه مرکزی آن قرار گرفته است و حدود ۹۰ کیلومتر با انتهای غربی گسل فیروزکوه فاصله دارد. آیا این زمین‌لرزه‌های کوچک بر روی گسل‌های مشا و فیروزکوه که به دنبال یکدیگر قرار گرفته و در جنوب‌غرب فیروزکوه با هم تلاقی دارند، می‌تواند موجب تحریک قطعه گسل مجاور (به صورت بازی دومینو) شوند؟
در صورت وجود سامانه مدون و منظم ثبت داده‌ها، بیشتر زلزله‌های بزرگ در فلات ایران می‌توانند با احتمال مناسب در بازه‌های زمانی میان‌مدت –بین دو ماه تا دو سال- پیش‌یابی شوند؛ ولی هنوز به طور قطعی یا با احتمال عدم قطعیت کمتر از ۳۰ درصد نمی‌توان پیش‌بینی کرد؛ چون مشکلات زیادی از قبیل عدم شناخت دقیق پارامتر‌های مختلف گسلش و پیش‌بینی نحوه انتشار موج‌های زلزله مانع اجرای عملی پیش‌بینی دقیق زمانی و مکانی می‌شود.
زمین‌لرزه ۱۱ فروردین ۱۳۸۵ «چالان‌چولان» بروجرد لرستان (با بزرگی ۶.۰) نیز از حدود دو هفته قبل با رخداد یک‌سری زمین‌لرزه‌ها از زلزله‌های با بزرگی ۴ به بالا همراه بوده است که موجب شد مردم در لرزه اصلی اکثرا در امان بمانند. در این زمینه تجربه زلزله پنجم دی ۱۳۸۲ بم هم به کمک آمد و پیش‌لرزه‌های زلزله بم موجب شده بود تا مردم منطقه بروجرد با رخداد خردزمین‌لرزه‌ها (که بعدا معلوم شد پیش‌لرزه بوده‌اند) اقدامات محافظه‌کارانه برای حفظ خود از زلزله احتمالی پیش‌رو انجام دهند.
گزارش‌های مشابهی از مشاهده چنین آنومایی‌های لرزه‌ای از ماه‌ها قبل به همراه تغییرات سطح آب زیرزمینی در زلزله ۱۲ می ۲۰۰۸ ونچوان چین با بزرگای ۷.۸ و همچنین تغییرات در سطح گاز رادون در زلزله ششم آوریل ۲۰۰۹ لاکویلا ایتالیا با بزرگای ۶.۳ و همچنین زلزله ۱۷ ژانویه ۱۹۹۵ کوبه ژاپن با بزرگای ۶.۸ وجود دارد که در آن‌ها نشانه‌هایی از تغییرات طبیعی یادشده، قبل از رخداد زلزله اصلی گزارش شده است.
گزارش‌هایی از تغییر در سطح آب زیرزمینی در پهنه رومرکزی زلزله ٢٦ مرداد ١٣٩٣ مورموری ایلام و همچنین فراوانی عقرب‌ها در قبل و بعد از رخداد زمین‌لرزه در پهنه رومرکزی در منطقه زلزله‌زده وجود دارد که این موضوع می‌تواند نشانگر وجود پیش‌نشانگر تغییر سطح آب زیرزمینی در این زمین‌لرزه باشد که بیرون‌زدن و فراوانی عقرب‌ها نیز می‌تواند مرتبط با تغییر سطح آب زیرزمینی و مشخصا بالا‌آمدن سطح آب زیرزمینی در قبل و بعد از رخداد زمین‌لرزه در پهنه رومرکزی باشد.
مطالب مرتبط:
این‌گونه تغییرات محیطی به صورت منظم هنوز در ناحیه البرز و استان تهران پایش نمی‌شود؛ گرچه این امکان دست‌کم به صورت اولیه نزد سازمان‌های مختلف (مانند سازمان آب، سازمان انرژی اتمی و...) در ایران وجود دارد و زیرساخت ارتباطی امکانات ارتباطی از طریق وزارت ارتباطات در کشور فراهم است.
مسئله اصلی به‌کارگیری این امکانات و ساماندهی و ارتقای آن‌ها به شکل یک سامانه پایش برای پیش‌بینی و پیش‌یابی خطر زلزله است. آنچه از زلزله‌های رخ‌داده در منطقه البرز مرکزی به صورت اولیه و بر پایه داده‌های ۲۵ سال اخیر می‌توان دریافت، آن است که احتمال زمین‌لرزه شدید -با بزرگای ۶ به بالا- در محدوده زمانی دو سال آینده همچنان وجود دارد و براساس پایش رفتار لرزه‌خیزی در سال‌های اخیر می‌توان این احتمال را بیش از متوسط حد قابل انتظار ارزیابی کرد.
سیکل‌های رخداد زمین‌لرزه‌های فراوان‌تر در بازه هر چهار تا شش سال بین آرامش نسبی و فراوانی نسبی در تغییر بوده است و به نظر می‌رسد که از سال جاری در آغاز یک پنجره زمانی چهار تا شش‌ساله با فراوانی نسبی بالاتر و احتمال رخداد زلزله شدید در این ناحیه قرار گرفته‌ایم.
ضرورت پیش بینی طرح بازسازی تهران پس از زلزله
رییس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران از نبود طرحی برای بازسازی تهران پس از زلزله انتقاد کرد.
رضا کرمی محمدی در جریان بازدید معاون برنامه‌ریزی شهردار تهران از سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران با معرفی معاونت‌های این سازمان و شرح اقداماتشان گفت: در قسمت بازسازی و بازتوانی متاسفانه وضعیت خوبی چه در تهران و چه در کشور نداریم و مشخص نشده که اگر اتفاقی نظیر زلزله با قدرت تخریب بالا رخ داد، ما شهر را چطور باید بسازیم. در این شرایط ممکن است ساخت و سازها در تهران بعد از زلزله هم با تهران فعلی هیچ فرقی نداشته باشد و ما باز هم شاهد ساخت و سازهای نامناسب و نا ایمن هم باشیم.
وی با تاکید بر اهمیت تاب آوری گفت: در تعریف تاب آوری توان روحی افراد هم مهم است و نباید طوری باشد که فرد پس از زلزله دیگر نتواند از جایش بلند شود. باید شرایط طوری باشد که افراد خیلی زود به حالت عادی بازگردند. سازمان ملل متحد هم برنامه‌ای را برای کاهش ریسک مخاطرات و بلایا دارد که به تاب آوری هم پرداخته است.
رییس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران با بیان اینکه ما باید پیش بینی درستی از خطراتی که در شهر وجود دارد داشته باشیم، گفت: باید بتوانیم میزان آسیب پذیری و احتمالات مختلف را در مورد حوادث بررسی کنیم. ما در معرض خطر هستیم و علاوه بر آن آسیب پذیری مان هم بالاست است.
کرمی محمدی با بیان اینکه ما به دنبال کاهش ریسک حوادثی نظیر زلزله در تهران هستیم، گفت: سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در همین راستا از سامانه هشدار سریع زلزله شهر تهران استفاده کرده است. تا بتوانیم برای چند ثانیه زودتر هم که شده قبل از موج ویران کننده کارهایی را طی چند ثانیه انجام دهیم. اقداماتی نظیر قطع شبکه گاز و آب، آماده باش آتش نشانی با باز کردن در ایستگاه ها، آماده باش مترو، بیمارستان‌ها و … از جمله این موارد است.
وی با بیان اینکه چهار سنسور در اطراف گسل مشا، نصب شده بود، گفت: ۲۲ شتاب نگار دیگر هم خریداری کردیم که در تیرماه به دست ما رسید. با کمک استانداری محل هایی را خارج از تهران شناسایی کردیم تا این دستگاه ها نصب شود. و مجموعاً ۲۶ دستگاه خواهیم داشت. به تعدادی سنسور دیگر هم احتیاج داریم که لازم است در سال های آتی اضافه شود.
رییس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران از به روز رسانی سامانه تخمین خسارات زلزله خبر داد و گفت: تعداد سنسورهای این سامانه را از ۱۴ تا به ۷۰ تا رساندیم و کارایی بیشتری هم پیدا کرد. حتی برای طراحی مانورهای زلزله. به محض اینکه زلزله می توان از این سامانه استفاده کرد و سازوکار آن هم این طور است که داده ها را وارد سیستم کرده و در زمانی کوتاه خروجی می دهد که مقدار کشته زخمی و آوار و … چقدر است.
کرمی محمدی فعالسازی سامانه هواشناسی و هشدار سیل را اقدام دیگری توصیف کرد و گفت: اطلاعات این سامانه به صورت آنلاین برای ما ارسال می شود.
وی با بیان اینکه شبکه راه های اضطراری هم در حال تکمیل است، گفت: این راه ها در امدادرسانی ها بسیار مهم هستند.
رییس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران افزود: بهسازی لرزه‌ای نسبی برای ساختمان های فرسوده هم طرح دیگری است که بسیار حائز اهمیت است. ما ساختمان های فرسوده زیادی داریم که سقفشان در دو ثانیه اول زلزله می ریزد و نیاز داریم که بهسازی شود. اجرای این طرح تلفات را در بافت فرسوده کاهش می‌دهد.
کرمی محمدی با تاکید بر نقش آموزش نیز گفت: موضوع آموزش خیلی مهم است، اما در حال حاضر میزان آمادگی در جامعه صفر تا ۵ درصد است که باید بیشتر شود.
وی در مورد سوله های مدیریت بحران نیز تصریح کرد: در حال حاضر ۱۰۰ پایگاه داریم که ۱۰ پایگاه دیگر نیز در حال ساخت است. از این ۱۰۰ پایگاه ۵۴ تا دست سازمان ورزش است. اخیراً در تفاهم نامه‌ای تاکید کردیم که باید در هنگام بحران کلید این پایگاه ها در دست ما باشد و بتوانیم سریع از آن استفاده کنیم. نباید داخل این پایگاه ها اتفاقی رخ داده باشد که مغایر با کارکرد بحران باشد که خوشبختانه همکاری خوبی هم در این زمینه وجود دارد.
گردآورنده: الهام خلیلی خو
آنچه دیگران می خوانند:
