به گزارش تیتربرتر؛ دولت ترامپ چند روز پیش در رأی‌گیری شورای امنیت برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران ناکام ماند.
واشنگتن از قبل اعلام کرده بود چنانچه در تمدید تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران موفق نشود قصد دارد از یکی از بندهای برجام که با نام‌هایی مانند «مکانیسم ماشه»، «ساز و کار حل و فصل اختلاف» یا «ساز و کار بازگشت خودکار تحریم‌ها» شناخته می‌شود برای بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران استفاده کند.
کارشناسان می‌گویند آمریکا از آن جهت که اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۷ از برجام خارج شده جزو طرف‌های مشارکت‌کننده در «برجام» نیست و نمی‌تواند از بندهای این توافق برای تمدید تحریم‌ها علیه ایران استفاده کند.
از طرف دیگر، مقام‌های دولت آمریکا ادعا می‌کنند از آنجا که در متن قطعنامه ۲۲۳۱ از آمریکا به عنوان «مشارکت‌کننده برجام» یاد شده این کشور می‌تواند از ایران بابت «نقض اساسی برجام» شکایت کند.
دیپلمات‌ها به خبرگزاری رویترز گفته‌اند آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران، مسیر بسیار دشوار و پرپیچ و خمی در پیش رو دارد زیرا روسیه، چین و سایر اعضای شورای امنیت، قانونی بودن اقدام آمریکا را با توجه به عدم پایبندی این کشور به برجام زیر سئوال برده‌اند.
سازوکار مکانیسم ماشه چگونه است؟
مطابق با مفاد برجام تحریم‌های تسلیحاتی ایران در ۲۷ مهرماه امسال به پایان می‌رسد. آمریکا برای جلوگیری از این اتفاق قطعنامهای را در شورای امنیت درخصوص تمدید تحریم تسلیحاتی ایران در معرض رای اعضا گذاشت که با ۱۱ رای ممتنع و دو رای مخالف از مجموع ۱۵ رای به تصویب نرسید.
ساختار شورای امنیت سازمان ملل به گونه‌ای است که برای تصویب یک قطعنامه لازم است حداقل ۹ عضو به آن رای مثبت داده و به‌علاوه هر ۵ عضو دائمی شورا (شامل آمریکا، انگلستان، روسیه، فرانسه و چین) نیز به آن رای منفی ندهند. این رویه که از آن با عنوان حق وتو یاد می‌شود می‌تواند پاشنه آشیل تداوم برجام و بازگرداندن تمامی تحریم‌های سازمان علیه ایران باشد. این امتیاز ترامپ و پومپئو را به صرافت انداخته تا از سازوکار ماشه برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران و پایان دادن به برجام استفاده کنند. اما سازوکار ماشه چیست؟
بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام به موضوع نقض عهد طرفین در اجرای برجام و موضوعات اختلافی اختصاص دارد. بر اساس بند ۳۶ اگر یکی از طرفین برجام نسبت به عدم رعایت مفاد برجام از سایر طرف‌ها شکایت داشته باشد:
- موضوع به کمیسیون مشترک برجام انتقال داده می‌شود: بررسی طی ۱۵ روز (در صورت اجماع طرفین قابل تمدید است).
- در صورت عدم رفع مشکل موضوع در سطح وزرای خارجه پیگیری می‌شود: بررسی طی ۱۵ روز (در صورت اجماع طرفین قابل تمدید است). همزمان با (یا به جای) بررسی در سطح وزیران بررسی موضوع توسط یک هیأت مشورتی: بررسی طی ۱۵ روز
- چنانچه، متعاقب این فرآیند ۳۰ روزه موضوع فیصله نیابد، کمیسیون مشترک در کمتر از ۵ روز نظریه هیأت مشورتی را با هدف فیصله موضوع بررسی خواهد کرد.
- چنانچه پس از ۳۵ روز طرف شاکی معتقد باشد که موضوع، مصداق «عدم پایبندی اساسی» می‌باشد، آنگاه می‌تواند موضوع فیصله نیافته را به عنوان مبنای توقف کلی و یا جزیی اجرای تعهداتش وفق برجام قلمداد کرده یا به عنوان مصداق «عدم پایبندی اساسی» به شورای امنیت سازمان ملل متحد ابلاغ کند.
بر اساس بند ۳۷ برجام:
- متعاقب دریافت ابلاغ طرف شاکی شورای امنیت سازمان ملل متحد قطعنامهای برای تداوم لغو تحریم‌ها را به رای می گذارد.
- چنانچه قطعنامه فوق‌الذکر ظرف ۳۰ روز از تاریخ ابلاغ به تصویب نرسد، سپس مفاد قطعنامههای سابق شورای امنیت سازمان ملل متحد مجدداً اعمال خواهند شد، مگر اینکه شورای امنیت سازمان ملل متحد به نحو دیگری تصمیم گیری کند.
با توجه به مفاد بند ۳۷ در صورتی که قطعنامه مبنی بر تمدید لغو تحریم‌های ایران در شورای امنیت به رای گذاشته شود آمریکا می‌تواند با رای منفی، آن را وتو کرده و حتی در صورت موافقت ۱۴ عضو دیگر موجبات بازگشت تحریم‌های ایران را فراهم آورد! در عین حال اگر هیچ‌یک از طرف‌ها با توجه به آگاهی از رای منفی آمریکا قطع نامه‌ای در این راستا پیشنهاد نکند، تحریم‌ها خودبخود و پس از ۳۰ روز از ارجاع به شورای امنیت مجددا وضع خواهند شد.
در حالی که به نظر می‌رسد از زمان تصمیم آمریکا به فعالسازی سازوکار ماشه حداکثر ۶۵ روز زمان تا وضع مجدد تحریم‌ها لازم است توجه به سه نکته ضروری است:
الف- دو مدت زمان ۱۵ روزه بررسی در کمیسیون مشترک و وزرای خارجه در صورت اجماع اعضا قابل تمدید است، بنابراین با توجه به خروج آمریکا از برجام و تمایل سایر طرف‌های برجام به تداوم این توافق‌نامه ممکن است این مدت زمان تمدید شود، کما اینکه به رغم تهدید اروپا به استفاده از سازوکار برجام در زمستان هنوز پرونده ایران به شورای امنیت منتقل نشده است.
مطالب مرتبط:
ب- آمریکا از برجام خارج شده و اساساً امکان استفاده از این سازوکار در قالب برجام را ندارد و با اتکا به مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ که در بندهای ۱۱ و۱۲ به موضوع سازوکار و ماشه می‌پردازد قصد بازگرداندن تحریم‌های ایران را دارد. اتکای آمریکا به این قطعنامه چندان از نظر حقوقی مسموع نیست و احتمالاً موضوع یک دعوای حقوقی بین‌المللی خواهد بود که باید منتظر نتایج آن ماند، به ویژه آنکه در همین قطعنامه نیز صراحتاً به تذکر یکی از اعضای برجام برای پیگیری پرونده در شورای امنیت اشاره شده است.
ج- بازگشت تحریم‌های سازمان ملل اثر اقتصادی جدی‌ای برای ایران نخواهد داشت، زیرا تحریم‌های اقتصادی آمریکا به مراتب وسیع‌تر از مفاد قطعنامههای تعلیق شده ایران است، با این حال مسیر بازگشت ایران به توافق مجدد با غرب را دشوارتر کرده و گرهی بر گره‌های پرونده هسته‌ای ایران خواهد افزود.
واکنش ایران به تلاش آمریکا برای فعالسازی مکانیزم ماشه
«سید عباس عراقچی» معاون سیاسی وزارت امور خارجه، در واکنش به تلاش غیرقانونی آمریکا برای فعالسازی مکانیزم ماشه در صفحه توئیتر خود نوشت: ابلاغیه آمریکا به لحاظ حقوقی فاقد هرگونه صلاحیتی برای موثر واقع شدن است. این ابلاغیه بی اعتبار و بی ارزش است. هیچ یک از اعضای باقی مانده در برجام قائل نیستند که این ابلاغیه می تواند به اجرا درآید.
وی افزود: اطمینان داریم که شورای امنیت به ایالات متحده اجازه نخواهد داد که از قطعنامه 2231 شورای امنیت سوءاستفاده کند تا به هدف اعلام شده خود یعنی از بین بردن خود این قطعنامه برسد.
مخالفت تروئیکای اروپایی با درخواست آمریکا
به دنبال درخواست رسمی آمریکا از شورای امنیت سازمان ملل متحد برای بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، بزرگترین متحدان اروپایی این کشور یعنی انگلیس، آلمان و فرانسه (موسوم به تروئیکای اروپایی) طی بیانیه‌ای مخالفت خود را با این درخواست آمریکا ابراز داشتند.
تروئیکای اروپایی در بیانیه خود خاطرنشان کرده‌اند که آمریکا در روز 8 مه 2018 [18 اردیبهشت 1397] به‌طور رسمی مشارکت خود را برجام را متوقف کرده و به همین دلیل نمی‌تواند اقدام به فعالسازی مکانیسم ماشه -که در چارچوب برجام و برای مشارکت‌کنندگان برجام تعریف شده است- کند.
در ادامه این بیانیه تصریح شده است: «ما موضع خود در این زمینه را خیلی صریح به تمامی اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد اعلام کرده‌ایم. ما نمی‌توانیم از این اقدام آمریکا که برخلاف تلاش‌های کنونی ما برای حمایت از برجام است، حمایت کنیم.»
روز 20 آگوست، آمریکا با ارسال نامه‌ای به شورای امنیت خواستار آغاز روند بازگشت خودکار [تحریم‌ها] شده که به طرف‌های برجام اجازه می‌دهد خواستار بازاعمال تحریم‌های چندجانبه‌ای علیه ایران شوند که ذیل مفاد قطعنامه 2231 علیه ایران رفع شده است.
فرانسه، آلمان و پادشاهی متحده یادآور می‌شوند که آمریکا بعد از خروج خود از توافق هسته‌ای در تاریخ 8 مه 2018، به مشارکت خود در برجام خاتمه داده است.
موضع ما درباره کارآمدی اطلاعیه آمریکا ذیل قطعنامه 2231 به صراحت به رئیس شورا و تمامی اعضای شورای امنیت ابراز شده است.
بنابراین، ما نمی‌توانیم از این اقدام که با تلاش‌های فعلی ما برای حمایت از برجام سازگاری ندارد حمایت کنیم.
تروئیکای اروپایی در بخش‌های دیگر این بیانیه تأکید کرده‌اند:
- فرانسه، آلمان و پادشاهی متحده به حراست از فرایندها و نهادهایی که شالوده‌های چندجانبه‌گرایی را تشکیل می‌دهند متعهدند.
- ما کماکان بر اساس هدف حفظ مرجعیت و تمامیت شورای امنیت سازمان ملل عمل می‌کنیم.
- ما از تمامی اعضای شورای امنیت می‌خواهیم از انجام اقداماتی که تنها اختلافات در شورای امنیت را تعمیق می‌کنند یا بر کار آن اثرات مضر دارند خودداری کنند.
این سه کشور اروپایی همچنین مدعی شده‌اند که علی‌رغم چالش‌های قابل‌توجه ایجادشده در اثر خروج آمریکا از برجام همچنان به این توافق پایبند خواهند ماند.
آنها در ادامه بیانیه خود اعلام کرده‌اند: معتقدیم به مسئله فعلی عدم پایبندی ایران به تعهداتش در برجام باید از طریق گفت‌وگو میان طرف‌های برجام به روش‌های مختلف از جمله از طریق "کمیسیون مشترک برجام" و استفاده از "ساز و کار حل و فصل اختلافات" در برجام رسیدگی کرد. ما از ایران می‌خواهیم به منظور حفظ توافق تمامی اقدامات ناسازگار با تعهدات هسته‌ای خودش را به عقب برگردانده و بدون تأخیر به پایبندی کامل توافق برگردد.
در پایان این بیانیه تأکیده شده است: تروئیکای اروپا مصمم به یافتن پاسخ‌های مناسب برای این چالش‌ها است و به همکاری با تمامی اعضای شورای امنیت و طرف‌های ذی‌نفع برای حرکت در مسیر رو به جلو در جهت حفظ فضای دیپلماسی بیشتر ادامه می‌دهد. تلاش‌های ما در جهت حفظ مرجعیت و تمامیت شورای امنیت سازمان ملل و پیشبرد امنیت و ثبات منطقه خواهد بود.
کشورهای اروپایی پیش از این نیز تأکید کرده بودند که آمریکا از برجام خارج شده و هیچ حقی برای استفاده از مکانیسم‌های تعریف‌شده در برجام برای بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران ندارد.
گردآورنده: الهام خلیلی خو
آنچه دیگران می خوانند:
