به گزارش تیتربرتر؛ مفقود شدن یا شاید سرقت یکی از آلبومهای ارزشمند کاخ گلستان یکی از موضوعات داغ این روزها است که سکوت مسئولان مورد تحلیل قرار می گیرد.
ماجرای گم شدن آلبوم عکس دوره ناصر الدین شاه
مسوولان مجموعه فرهنگی تاریخی کاخ موزه گلستان؛ به تازگی متوجه شدهاند یکی از آلبومهای تاریخی کاخ گلستان که از آلبومهای غنی این مجموعه و متعلق به دوره ناصری (قاجار) بوده، مفقود شده است.
پیگیری از مسوولان مختلف تا کنون به این نتیجه رسیده است که اصل موضوع تا این لحظه تایید شده، اما ظاهرا با توجه به در دست بررسی بودن این مساله برای رسیدن به جزئیات آن، کسی از مسوولان امر آن را به طور رسمی تایید نمیکند که ماجرا از قول او نقل شود.
همچنین گویا هنوز زمانِ مفقود شدن این آلبوم قدیمی مشخص نشده است و ظاهرا به دلیل نیازِ به مراجعه به آن، امین اموال این بخش از مجموعه متوجه نبودن آلبوم میشود.
هرچند نباید این نکته را از ذهن دور داشت که علاوه بر سابقه گم شدنِ اثری تاریخی از همین مجموعه، سابقه مفقود و پیدا شدن آثار موزهای دیگری نیز در خاطرها هست.
بیش از پنج سال قبل و در زمانی که کاخ اصلی مجموعه گلستان در اختیار یک تیم فیلمبردار برای ساختِ مجموعهای تاریخی بود، دو گلدان در آن مجموعه مفقود شد که بعدها خبر دقیقی از سرنوشت آنها منتشر نشد.
از سوی دیگر پس از انتشار خبر گم شدن قدیمیترین ظرف انیمیشن جهان که در شهر سوخته به دست آمده بود، در حدود ۱۰ سال قبل، در نهایت با حضورِ مسوول آن بخش از موزه، مشخص شد که این ظرف قدیمی در نقطه دیگری از آن فضای موزهای قرار داشته است.
واکنش مدیر مجموعه جهانی کاخ گلستان
عکسهای ناصرالدینشاه گم شده و هیچکس نمیداند کجاست. این اتفاق اواخر اسفند ٩٨ رخ داده و مسئولان تازه از آن حرف زدهاند.
خبر چنان غیرقابل باور است که از دو روز پیش همه در انتظار تکذیب آن یا پیداشدن آلبوم ناصرالدینشاه قاجارند، اما مدیر مجموعه جهانی کاخ گلستان ماجرا را تأیید کرده: «اواخر اسفند سال ۹۸ امین اموال آلبومخانه کاخ گلستان در آخرین انبارگردانی خود متوجه شد یک آلبوم ناصری حاوی ۱۰۰ قطعه عکس کوچک در قفسه نیست.» بلافاصله برای پیشگیری از موضوعات سوءبعدی، اقدامات حقوقی انجام شد. با واحدهای ذیصلاح وزارتخانه، پلیس اینترپل و قوهقضائیه نیز در این زمینه مکاتباتی انجام دادیم، حتی مشخصات و تصاویر اثر نیز برای پلیس اینترپل ارسال شد.
به گفته او، با بررسی یگان حفاظت میراث فرهنگی مشخص شد هیچ نشانهای مبنی بر سرقت اثر وجود ندارد و برای بررسی موضوع، کمیتهای متشکل از اداره کل موزهها، نماینده مدیریت کاخ گلستان، یگان حفاظت میراث فرهنگی و نماینده ذیحسابی و اداره کل امور مالی وزارتخانه به منظور انبارگردانی رسمی تشکیل شده و انبارگردانی آغاز شده است: «با توجه به اینکه حجم آثار زیاد است، انجام این کار زمانبر است و ما نمیتوانیم درباره مفقود شدن اثر تا پایان انجام آن نظر قطعی اعلام کنیم.»
بر این اساس نظر قطعی درباره مفقود شدن آلبوم ناصری که تاکنون برای نمایش در هیچ نمایشگاهی از مخزن خارج نشده بعد از پایان انبارگردانی رسمی اعلام میشود.
این آلبوم که حاوی اولین تصاویر ثبتشده در ایران است، درحالی گم شده که آلبومخانه سلطنتی از بخشهای غیرقابل بازدید عموم کاخ گلستان بوده و ورود به آن حتما باید با مجوز از سوی سازمان میراث فرهنگی و مدیریت مجموعه صورت بگیرد.
چه کسی مقصر مفقود شدن آلبوم تاریخی است؟
فرزانه ابراهیمزاده، پژوهشگر تاریخ معتقد است نه فقط مدیر فعلی بلکه تمامی مدیران کاخ گلستان مقصرند، چراکه در تمام این سالها هیچوقت کاری اساسی برای مستندسازی داشتههای مجموعه نکردهاند و سوء مدیریت همیشه ادامه داشته است. او میپرسد: «اصلا چرا باید یک آلبوم گم شود؟ آن هم با این همه دوربین امنیتی با استاندارد یک مجموعه ثبت شده در فهرست جهانی یونسکو. مگر به همین راحتی است؟ اصلا نمیتوان باور کرد.»
این پژوهشگر تهران توضیح میدهد: «موضوع این است که از اسفند تا مرداد که خبر درز پیدا کرده حتما مجوز انبارگردانی از کاخ موزه گلستان صادر شده و این اتفاق در چند ماه گذشته رخ داده است و به نظر نمیرسد با حجم انبارهای مربوط به آلبومخانه این موضوع تا الان به پایان نرسیده باشد، اما علت خودداری سازمان میراث فرهنگی و مجموعه جهانی کاخ گلستان از اعلام قطعی آن مشخص نیست.»
او با گله از پنهانکاریها میگوید: «یک گلدان نفیس هم چند وقت پیش شکسته و آنها صدایش را در نیاوردهاند و حالا ماجرای گم شدن آلبوم پیش آمده. با اینکه ممکن است طبق حرف مدیریت کاخ این آلبوم پیدا شود، اما مخزن کاخ آنقدر آشفته است که این ماجرا مدام تکرار میشود. مثل اتفاق گم شدن قدیمیترین ظرف انیمیشن جهان که از کاوشهای شهرسوخته به دست آمده بود. با این حال آلبومی به آن بزرگی که دیده بودم، به راحتی نمیتواند از کاخ بیرون بیاید. به علاوه که لایههای امنیتی کاخ بسیار قوی است و حتی محققان هم با چندین امضا و مجوز میتوانند به آلبومخانه بروند. با همه اینها این اتفاق بسیار تأسفآمیز است.»
صحبت از گمشدن یکی از نفیسترین مجموعههای عکاسی سراسر جهان است که طبق گفته مدیران کاخ گلستان باید دوباره در آلبومخانه پیدا شود. اینطور که ابراهیمزاده توضیح میدهد این بخش از کاخ گلستان که بیشتر جنبه پژوهشی دارد، غیرقابل بازدید عموم است و ورود به آن تنها با مجوز سازمان میراث فرهنگی و مدیریت مجموعه ممکن است. به گفته این پژوهشگر در دورهای حتی اگر مدیریت مجموعه صلاح نمیدانست میتوانست اجازه ورود سازمان را هم لغو کند.
آشنایی با آلبوم خانه سلطنتی کاخ گلستان
آلبومخانه سلطنتی کاخ گلستان یکی از بزرگترین آلبومخانههای سلطنتی در جهان و از نوادر میراث فرهنگی ایران است که در دوره سلطنت ناصرالدینشاه قاجار شکل گرفت.
در این آلبومخانه، ٤٢هزار و ٥٠٠ قطعه عکس تاریخی و چندهزار نگاتیو شیشهای از دوره قاجار نگهداری میشود که تنها بخش کمی از آنها در سالهای دور و به صورت محدود منتشر شدهاند. بخشی از این عکسها متعلق به آلبوم اختصاصی ناصرالدینشاه بوده که تصاویری است که خود او از خود و اعضای حرم گرفته است. در میان عکسها یک مجموعه عکس اختصاصی قرارداشته که ناصرالدینشاه شخصا آنها را گرفته بود.
ساختمان این آلبومخانه در یکی از ساختمانهایی که در دوره پهلوی ساخته شده است قراردارد که پیش از این ورودی کاخ معروف نارنجستان خوابگاه اصلی ناصرالدینشاه بود. این کاخ که محل اتصال بخش رسمی کاخ گلستان با اندرون سلطنتی بود به نوشته بسیاری، چون اعتمادالسلطنه بسیار زیبا و نفیس بود. مظفرالدینشاه نیز در دی ۱۲۸۵ در همین کاخ درگذشت.
نارنجستان در اوایل دوره پهلوی اول تخریب شد و محل آن را بخشی از باغچه گلستان کردند. درسال ۱۳۳۹ به دلیل سفر ملکه الیزابت دوم، ملکه انگلستان ساختمانی را ساختند که به ساختمان الیزابت معروف شد. بعد از انقلاب و با ساماندهی کاخ محل آلبومخانه سلطنتی به اینجا منتقل شد.
بخش آرشیو عکس کاخ گلستان
کاخ گلستان، در مرکز شهر تهران، یک بخش آرشیو عکس دارد که به آن "آلبومخانه" یا "مرکز اسناد تصویری" گفته میشود و گنجینهای از عکسهای دوران قاجار ایرا ن و آلبومهای هدیه شده به آنها است.عکسها، آلبومها و نگاتیوهای نگهداری شده در این مرکز بیش از ۱۷۰ سال قدمت دارد و شامل عکسهایی از سفرها، مراسم، تصاویر شخصی از جمله زنان به ویژه همسران پادشاهان قاجار از جمله ناصرالدین شاه است.
بخش کوچکی از عکسهای تاریخی آرشیو تصویری کاخ گلستان تهران (حدود دویست قطعه عکس) در کتابی با عنوان "کاخ گلستان، آلبومخانه، فهرست عکسهای برگزیده عصر قاجار" منتشر شده است.پروفسور شهریار عدل، عضو موسسه ملی تحقیقات علمی فرانسه در سال ۱۳۶۱ توانست سه قطعه فیلم کوتاه از مظفرالدین شاه در این آرشیو پیدا کند.
گردآورنده: مریم توکلی