به گزارش تیتربرتر؛ چندی است بازار سرمایه به محلی برای سرمایه‌گذاری عموم تبدیل شده؛ بسیاری از سهامداران خرد و تازه‌کار بر این باورند که خرید و فروش سهام در بورس مساوی است با کمک به تولیدکنندگان و نظام تولید. اما آیا در واقعیت نیز چنین اتفاقی می‌افتد و فعالیت سهامداران برای شرکت‌های بورسی هم منافعی دارد و به تامین مالی آنان منجر می‌شود؟

جزئیات خرید سهام در عرضه اولیه

در خرید عرضه اولیه نمی­‌توان قیمت و حجم را به صورت دلخواه وارد سامانه معاملاتی کرد. بلکه هر عرضه اولیه دارای شرایطی می‌­باشد. به عنوان مثال در آگهی عرضه اولیه شرکت x حجم در نظر گرفته شده توسط هر سرمایه گذار حقیقی و حقوقی به تعداد ۵۰۰ سهم و دامنه قیمت تعیین شده در محدوده yالی z است. حال سرمایه‌­گذار می­‌تواند حداکثر ۵۰۰ سهم را وارد سامانه کند و اگر ۱ سهم هم بیشتر وارد سامانه معاملاتی کند با خطا مواجه می­‌شود و امکان خرید عرضه اولیه نیست. از طرفی ممکن است برخی از عرضه اولیه‌ها به دلیل بزرگ بودن شرکت به نقدینگی فراوانی نیاز داشته باشد و سرمایه­‌گذار به هر دلیلی نتواند آن را تامین کند. به همین دلیل در این حالت می­تواند تعداد کمتری از سهم را برای خرید وارد سامانه معاملاتی کند و با توجه به این­ که سقف رعایت شده، سفارش با خطا مواجه نمی­‌شود.

قیمت ­گذاری در عرضه اولیه

هنگام عرضه تحلیل­گران آن را بررسی می‌کنند و آن شرکت را از نظر قیمت ارزش‌یابی می‌کنند. آن‌ها متوجه می‌شوند که مثلا قیمت هر سهم این شرکت ۵۰۰ تومان ارزش دارد ولی سازمان بورس به دلیل این که قصد دارد استقبال زیادی از این عرضه شود قیمت را پایین‌­تر اعلام می­‌کند. خود این شرکت هم این تحلیل‌ها را راجع به قیمت سهام خودش می‌داند. اصولا برای اینکه از عرضه‌ سهام شرکتشان استقبال بشود آن‌ها هم حاضر‌ هستند قیمت سهام خود را یک مقداری پایین‌تر از ارزش واقعی خودشان به فروش برسانند. لذا معمولا عرضه اولیه با قیمتی کمتر از ارزش‌ ذاتی سهم انجام می‌شود. برای همین مردم زیادی تمایل دارند که سهم را خریداری کنند. شرکت بخشی از سهام خود (۵ یا ۱۰ درصد) را به فروش می‌گذارد. در روزهای بعدی، رفته رفته مقدار بیشتری سهم عرضه می‌شود.

متقاضیان برای خرید این مقدار بیشتر صف می‌بندند. همین فرآیند باعث افزایش قیمت سهم می‌شود. درواقع، در روز معاملاتی بعد از عرضه اولیه، صف خرید برای سهام شرکت عرضه شده شکل می‌گیرد. به این معنی که قیمت به حداکثر دامنه نوسان خود (یعنی مثبت ۵ درصد) می‌رسد و تعداد سفارشات زیادی برای خرید سهام ثبت می‌شوند. این افزایش قیمت یک بازی برد برد است. سرمایه‌گذارهای اولیه از سرمایه‌گذاری خود سود می‌برند. شرکت هم با فروش سهام بیشتر با قیمت بالاتر، پول بیشتری به دست می‌آورد. اولویت خرید سهام در صف خرید با کسانی است که سفارش خود را زودتر ارسال کرده‌اند. چند ثانیه تأخیر هم می‌تواند باعث شود که متقاضی خرید سهام، جایگاه مناسبی در صف خرید نداشته باشد. در مورد عرضه‌های اولیه تعداد سفارش‌های ارسال شده بسیار زیاد بوده و در کسری از ثانیه هزاران سفارش به هسته معاملات بورس فرستاده می‌شود.

سود عرضه اولیه چقدر است؟

در بیشتر موارد عرضه اولیه سود‌آور است چرا که تعداد سهم‌ها محدود است و خریداران زیادی تمایل دارند در کسب و کار شرکت‌های جدید سهیم شوند. تشکیل صف خرید برای سهام شرکت­‌ها از دلایل اصلی بالا رفتن قیمت به حساب می‌آید. در بیشتر موارد سرمایه‌گذاران در بازه‌ای کوتاه از یک سهم بین ۲۰ تا ۳۰ درصد سود می‌گیرند. هرچند مبلغ این سود آن قدرها بزرگ نیست. قیمت خرید بیشتر عرضه های اولیه رقم کمی است، و با توجه به محدودیتی که برای خرید تعداد سهام در عرضه اولیه وجود دارد، حتی اگر ۵۰ درصد هم سود اولیه آن‌ها باشد و این سود را نصیب صاحبان سهام کنند، مبلغ ناچیزی به صاحبان سهام می‌رسد.

عرضه اولیه سود آور است؟

اولین تجربه‌ سرمایه‌گذاری بسیاری از افراد در بورس تهران، “معمولا” (نه لزوما) خرید عرضه اولیه است که به تجربه شیرینی تبدیل می‌شود. زیرا هر شرکتی عرضه می‌شود معمولا تا چند روز صف خرید است و معمولا تا چند روز شاهد رشد ۵ درصدی ارزش سهام این شرکت‌ها هستیم. اما معنای این حرف این نیست که عرضه اولیه همیشه سود به همراه دارد. در مواردی به دلیل قیمت‌گذاری بالا، خریداران به محض خرید، سهام خود را می‌فروشند. در این صورت کسانی که سهم خود را نگه داشته‌اند، متحمل زیان خواهند شد. همچنین ممکن است در بازار ثانویه قیمت از قیمت کشف شده در زمان عرضه اولیه پایین‌تر بیاید. به همین دلیل است که می‌گوییم خرید سهام از بازار اولیه، یک سرمایه‌گذاری “کاملا بدون ریسک” نیست.

رشد قیمت بعد از عرضه اولیه

رشد قیمت سهم پس از عرضه اولیه به عوامل زیر بستگی دارد:

• تعداد سهام عرضه شده: هرچقدر تعداد عرضه کمتر بوده باشد، معمولا فروشندگان کمتری نیز وجود خواهند داشت.
• رفتار سهامدار عمده: اگر سهامدار عمده پس از عرضه اولیه، سهام دیگری عرضه نکند معمولا سهام رشد بیشتری می‌کند.
• جو کلی بازار: در زمانی که جو کلی بازار مثبت است و همه خوشبین هستند، افراد کمی حاضر به فروش می‌شوند.
• اخبار و شایعه‌های پیرامون سهم: گاهی اخبار و شایعات منفی یا مثبتی پیرامون سهام عرضه شده شکل می‌گیرد و افراد براساس این شایعات و اخبار تصمیم می‌گیرند.
• فاصله قیمت با ارزش ذاتی: هرچقدر سهام ارزان­تر در عرضه اولیه ارائه شود، یعنی با ارزش ذاتی خود فاصله بیشتری داشته باشد، خریداران بیشتر به خرید تشویق می‌شوند.

چه زمانی سهام عرضه اولیه را باید فروخت؟

تصمیم‌گیری برای فروش سهام بر عهده شماست. حتی می‌توانید روز پس از عرضه اولیه، سهام خود را بفروشید ولی به عنوان یک توصیه کلی، بهتر است تا زمانی که صف خرید در سهم وجود دارد، سهام خود را نگهداری کنید. اگر سهم به قیمت مناسبی عرضه شود معمولا رشد قیمت آن در طی چند روز اتفاق می­‌افتد و به همین دلیل تمایلی برای فروش سهم در ابتدا وجود ندارد. اما برای سرمایه‌­گذارانی که اطلاع درستی از ارزش سهم ندارند بهتر است که در صورت عرضه شدن صف خرید، سهم خود را نیز به فروش برسانند.

بیشتربخوانید: جزئیات عرضه اولیه پنج شرکت جدید در بورس

بازدهی در عرضه­ اولیه چگونه است؟

با توجه به توضیحات ارائه شده، در ادامه به بررسی چند مثال از بازدهی عرضه اولیه های چندسال اخیر خواهیم پرداخت:

در سال ۹۶، شرکت مبین وان کیش طی ۲۵ روز، ۲۶۸% بازدهی، شرکت به پرداخت ملت طی ۸ روز، ۲۶% بازدهی، شرکت های وب طی ۲۲ روز، ۶۲% بازدهی داشتند و شرکت شفادارو، طی ۵ روز -۵% بازدهی داشته است! همانطورکه در این مثال مشخص است، لزوما عرضه­‌های اولیه همیشه با بازدهی مثبت همراه نیستند. در سال ۹۷، شرکت عطرین نخ قم طی ۲۰ روز ۹۷% بازدهی، شرکت کشاورزی و مکانیزه اصفهان کشت طی ۲۴ روز ۱۰۰% بازدهی، شرکت کشت و دام پارس طی ۳۵ روز، ۱۷۰% بازدهی به سهامداران اعطا کرد. در سال ۹۸، شرکت دارویی رهاورد تامین طی ۴۰ روز ۲۰۵% بازدهی، شرکت پلی پروپیلن جم طی ۷ روز ۳۷% بازدهی، سرمایه­‌گذاری صدر تامین طی  روز ۵ روز ۲۰%  بازدهی و شرکت توسعه مولد نیروگاهی جهرم طی ۱۲ روز ۴۰% بازدهی به سهامداران اعطا کرد. لازم به اشاره است، موارد ذکر شده تنها چندین نمونه از عرضه‌های اولیه در سالیان اخیر هستند.

پیش بینی عرضه‌های اولیه

کارشناسان نظرات متفاوتی دارند؛ برخی معتقدند تنها آن بخشی از خرید و فروش سهام به بخش تولید سراریز می‌شود که از طریق عرضه اولیه صورت می‌گیرد. در مقابل عده‌ای نیز بر این باورند که حتی تضمینی نیست مبالغ به دست آمده از عرضه اولیه در بخش تولید مصرف شود.

تنها عرضه اولیه‌ها به تولید کمک می‌کند

عضو شورای بورس این باور را که سرمایه‌گذاری در بورس به معنای سرمایه‌گذاری در تولید است، غلط می‌داند و تاکید می‌کند: «تنها آن بخش از سرمایه‌های موجود در بازار به سمت تولید می‌رود که در قالب عرضه اولیه است.»

حسین سلاح‌ورزی، توضیح می‌دهد: عمده معاملاتی که روزانه در بورس صورت می‌گیرد خرید و فروش سهام بین افراد حقیقی و حقوقی است. فقط آن بخش از سرمایه‌های موجود در بازار به سمت تولید می‌رود که در قالب عرضه اولیه صورت می‌گیرد. وجوه حاصل از فروش این سهام صرف توسعه تولید یا افزایش فعالیت‌ها و کسب‌و‌کار بنگاه‌های تولید می‌شود. اما آنچه امروز در بازار سرمایه به‌عنوان معاملات روزانه شاهد هستیم (که حجم آن نیز زیاد است) خرید و فروش سهام است و به نظام تولید ربطی ندارد و کمکی هم به آن نمی‌تواند بکند. این عضو شورای بورس بزرگ‌ترین نقد به روند فعلی بازار سرمایه را سهم ناچیز نظام تولید در آن می‌داند و می‌گوید: بزرگ‌ترین ایرادی که به بازار سرمایه وارد می‌شود این است که به‌رغم اینکه حجم و ارزش بازار بسیار افزایش پیدا کرده ولی در عمل می‌بینیم سهم بخش واقعی اقتصاد و نظام تولید از این افزایش ارزش تقریبا ناچیز است.

نبود تمایل یا ناآمادگی بنگاه‌ها برای تامین مالی از بورس

سلاح‌ورزی در پاسخ به این پرسش که چرا تامین مالی از بورس برای بخش خصوصی و بنگاه‌ها این‌قدر کم بوده است، می‌گوید: دو دلیل این اتفاق به خاطر خود شرکت‌هاست و یک دلیل به بورس‌ها و بازار سرمایه برمی‌گردد. نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران توضیح می‌دهد: تعداد زیادی از بنگاه‌ها به دلایل فرهنگی و علایق شخصی رغبت چندانی به عرضه بخشی از سهام خود و پذیرفتن تعداد زیادی سهامدار خرد ندارند. زیرا شرکت‌های خانوادگی هستند. از سوی دیگر مشخصه اصلی و خاصیت بازار سرمایه این است که یک بازار کاملا شفاف، مطمئن و با نظارت بالاست بنابراین برخی از این شرکت‌ها آمادگی کامل ارائه صورت‌های مالی، مدارک و مستندات را برای پذیرش در بورس ندارند.

تسهیل فرآیند پذیرش در بورس

سلاح‌ورزی در ادامه به مشکل بازار سرمایه برای تامین مالی شرکت‌ها اشاره می‌کند و به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: تا ماه‌های گذشته فقط یک کمیته پذیرش در سازمان بورس و اوراق بهادار داشتیم که مانند یک قیف با دهانه بسیار تنگی بود که تقاضاهای پذیرش در بورس را در یک صف رسیدگی طولانی قرار می‌داد و کار را مشکل می‌کرد. او با اعلام اینکه آن بوروکراسی بازدارنده بود می‌افزاید: البته اخیرا اقدامات خوبی در این زمینه شده و سازمان بورس اختیار پذیرش را به بورس تهران و فرابورس تفویض کرده است. بورس‌ها هم تعداد جلسات پذیرش را زیاد کرده‌اند که این مساله به تسهیل در پذیرش بیشتر شرکت‌ها منجر شده است. به عبارتی زمینه‌های تامین مالی شرکت‌ها از بازار سرمایه فراهم شده است. سلاح‌ورزی اعلام می‌کند: هفته گذشته نیز تفاهم‌نامه‌ای با بورس تهران و فرابورس امضا شد که سامانه‌ای به‌عنوان پنجره واحد پذیرش و تامین مالی شرکت‌ها از بورس برای اعضا درست شد تا این فرآیند را با سرعت بیشتر و بوروکراسی کمتر انجام دهند.

آیا عرضه اولیه تضمین دارد؟

امین داور، تحلیلگر بازار سرمایه اما نظری بینابینی دارد. او بر این باور است «تصوری که مردم از سرمایه‌گذاری در بورس دارند چندان غلط نیست و نظر کارشناسان درباره تامین مالی شرکت‌ها از عرضه اولیه‌ها هم تقریبا صحیح است.» اما می‌افزاید: تضمینی وجود ندارد که عرضه اولیه‌ها کاملا به تامین مالی شرکت‌ها منتهی شود.

داور  توضیح می‌دهد: عرضه اولیه‌ها تامین مالی هستند اما چه کسی گفته عرضه اولیه کاملا به تامین مالی منتهی می‌شود؟ عرضه اولیه یعنی سهامدار عمده که یک شخص حقیقی یا وابسته به دولت یا سازمان مهمی است، سهام را به مردم می‌فروشد و پول را می‌برد برای خودش؛ حالا اینکه برای شرکت تامین مالی می‌کند یا نه قطعی نیست. مثلا تامین اجتماعی ۱۰ درصد از سهام شستا را واگذار کرد اما آیا پولش را به توسعه تولید اختصاص داد؟ من فکر نمی‌کنم چنین اتفاقی افتاده باشد. به نظر می‌رسد با آن پول بدهی‌هایش را داد. بدهی‌هایی که مربوط به حقوق‌ عقب‌مانده بازنشستگان بود. بنابراین این‌طور نیست که بگوییم هر شرکتی که عرضه اولیه می‌کند پولش را وارد تولید کرده است. داور در همین حال تاکید می‌کند: اما این نکته را نباید از نظر دور داشت که وقتی بازار سرمایه رونق داشته باشد سرمایه‌ها را به خود جلب می‌کند. بورس با جذب سرمایه به بانکی می‌ماند که پول زیادی ذخیره کرده است. بنابراین می‌تواند این پول را به کسانی که نیاز به تامین مالی دارند قرض دهد و در بازار سرمایه‌گذاری کند.

بنابراین همین رونق بازار، گردش سرمایه را بالا می‌برد و محیطی ایجاد می‌کند که بنگاه‌هایی که به تامین مالی احتیاج دارند بتوانند از این بازار استفاده کنند.

اصلاح سازوکارهای تامین مالی شرکت‌ها از بورس

این کارشناس بازار سرمایه این نظریه را که سرازیر شدن پول مردم به بورس به معنای هدایت آن به سمت تولید نیست، رد می‌کند اما در همین حال تاکید می‌کند باید راهکارها و سازوکارهای تامین مالی شرکت‌ها از بورس را اصلاح کرد. او با بیان اینکه بورس تا به امروز فقط برای دولت سود داشته تا تولیدکننده‌ها، یادآور می‌شود: تاکنون دولت بیشترین استفاده را از بازار سرمایه برده چنان که بر اساس آمارهای موجود دولت ۳۰ هزار میلیارد تومان از این بازار تامین مالی کرده است.

داور در پاسخ به این پرسش که چگونه باید سازوکارها را برای تامین مالی شرکت‌ها از بورس اصلاح کرد می‌گوید: یکی از کارهایی که می‌توان کرد، این است که باید ابزارهای تامین مالی را در بازار متنوع‌تر کرد چندی پیش در بازار شایعه شد که بانک صادرات می‌خواهد از محل آورده نقدی و سلب حق تقدم افزایش سرمایه دهد اما خبر رسمی از آن نیامد. اگر اتفاقاتی از این قبیل بیفتد بسیار عالی است و می‌تواند کمک‌کننده بخش تولید باشد.

گردآورنده: علی اکبر رضایی