به گزارش تیتر برتر: جمعیت ایران تاکنون هیچگاه شاهد رشد منفی نبوده است اما امروز با اعلام سید حامد برکاتی مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در سال 98 با توجه به مشکلات اقتصادی و دلایل متعدد دیگر کشور دچار رشد منفی جمعیت شده است.همچنین طبق تحقیقاتی ایران جزو سریع‌ترین کشورها در کاهش باروری در سطح جهان به‌شمار می‌آید و کاهش مستمر رشد جمعیت به حدی است که پیش‌بینی می‌شود در سال ۱۴۲۰ جمعیت ایران به کمتر از ۶۰ میلیون نفر برسد.
رشد منفی جمعیت ایران برای اولین بار در تاریخ
مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در ویدیو کنفرانس ظهر امروز تصریح کرد: در سال ۹۸ رشد جمعیت کشور برای اولین بار به کمتر از یک درصد رسیده است و این بدان معناست،میزان جمعیت مولد که زیربنای اجتماعی، علمی، اقتصادی و امنیتی کشور را شکل می دهد، در ۲۰ سال آینده به چالش کشیده خواهد شد.
او ادامه داد: در سال ۱۳۵۵ میانگین سن جمعیت کشور ۲۲ بود، اما در سال ۹۹ این رقم ۳۲ سال خواهد بود و باید توجه داشت منابع دنیا سن جوانی را ۳۰ سال می‌دانند و ایران از سال ۹۵ وارد میان سالی می‌شود و برآورد می‌شود تا سال ۱۴۳۰ کشور میانسال و پیر شویم و باید توجه داشت یک دهه پیش بیش از ۷۰ درصد جمعیت کشور مولد بودند و به تدریج این جمعیت کشور کاهش پیدا خواهد کرد.
برکاتی با بیان اینکه سیاست‌هایی جمعیتی مقام معظم رهبری در ۳۰ اردیبهشت ۹۳ ابلاغ شد، گفت: این سیاست های جمعیتی کاملا جامع بوده و مسیر را برای مقابله با معضل پیری جمعیت روشن کرده است، این سیاست‌ها ۱۴ بند دارد که یک بند به جایگزینی جمعیت اشاره می‌کند و بند اصلی است و بند آخر هم بند رصد است که باید هر ساله اتفاق افتد تا به عنوان مثال در سال ۹۹ با این موضوع مواجه نشویم که رشد جمعیت کشور به زیر یک درصد افتاده است.
مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اظهار کرد: در سیاست‌های ۱۲ گانه رشد اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی و حمایت از جوانان برای فرزندآوری در این سیاست ها دیده شده و وزارت بهداشت اقدامات خوبی انجام داده است. شاخص مرگ و میر کودکان و مادران و مراقبت‌های تغذیه‌ای را ارتقا داده ایم و این شاخص‌ها در سطح دنیا با توجه به گستره شبکه بهداشتی و درمانی ایران زبانزد است. امیدوارم با اقداماتی که در این زمینه در تمام قوا و نه فقط قوه مجریه و وزارت بهداشت انجام می‌شود، بتوانیم رشد جمعیت را به بهترین شکل مدیریت کنیم.
تاثیر رشد منفی جمعیت بر اقتصاد
یکی از استدلال‌های رایج درباره اثر بازدارنده رشد سریع جمعیت بر توسعه و رشد اقتصادی ریشه در تحلیل‌های مالتوس از این موضوع دارد. بنیان این اندیشه و این دست از استدلال‌ها بر قانون بازدهی کاهنده عوامل تولید است. در نگاه اول ممکن است تصور شود که تولید یک کشور نمی‌تواند از رشد جمعیت آن متاثر شود. در این حالت افزایش در رشد جمعیت تنها سبب کاهش در رشد تولید سرانه جمعیت می‌شود. چنین چارچوب تحلیلی ساده‌شده‌ای از این موضوع به‌طور واضح از این واقعیت صرف‌نظر می‌کند که ورود نیروی کار ناشی از رشد جمعیت به اقتصاد با وقفه صورت می‌گیرد و این به نوبه خود سبب افزایش عرضه نیروی کار می‌شود. با این حال این نمی‌تواند بر این نکته دلالت داشته باشد که رشد تولید لزوماً متناسب با افزایش نیروی کار است.
نیروی کار یکی از عوامل تولید است. افزایش عرضه نیروی کار تنها زمانی می‌تواند موجب افزایش تولید شود که مقدار نهاده‌های سرمایه مالی و فنی در دسترس نیز افزایش یابد. اگر این تغییرات اقتصادی تحقق نیابد و روش‌های تولید بدون تغییر باقی بمانند، آنگاه می‌توان انتظار داشت که تولید سرانه نیروی کار کاهش پیدا کند و به بیان دیگر رشد تولید کل نمی‌تواند از رشد عرضه نیروی کار پیشی بگیرد.
در این استدلال، ثابت بودن منابع طبیعی، و به طور مشخص زمین، بر پایه اندیشه مالتوس پررنگ‌تر از دیگر محدودیت‌ها، مورد تاکید قرار می‌گیرد. آنگاه این‌گونه نتیجه‌گیری می‌شود که محصولات کشاورزی، و از این‌رو عرضه مقدار سرانه مواد غذایی به‌طور پیش‌رونده‌ای کاهش پیدا می‌کند. البته اگر نیروی کار ناشی از رشد جمعیت وارد بازار کار نشده یا به‌طور نسبتاً ناقص وارد بازار کار بشود، آنگاه بهره‌وری متوسط نیروی کار کاهش پیدا نمی‌کند. با این حال از آنجا که لازم است مقدار ثابتی از محصول تولیدشده در بین تعداد بیشتری از جمعیت یک جامعه تقسیم شود سرانه مصرف مواد غذایی کاهش خواهد یافت.
رشد جمعیت در کنار رشد سرمایه فیزیکی نیز قابل بررسی است. اگر رشد جمعیت صفر بوده و سرمایه فیزیکی رشد مثبت داشته است، آنگاه تولید کل کشور افزایش می‌یابد و به‌طور طبیعی تولید سرانه نیز دارای رشد ملموس خواهد بود. با این حال در اقتصادی که امکان رشد سرمایه فیزیکی یا برخورداری از روش‌های تولید نوین وجود ندارد، رشد نیروی کار به کاهش سرمایه سرانه کارگر منجر می‌شود. این استدلال‌های ساده نرخ رشد بالای جمعیت را ضرورتاً به معنی کاهش سطح تولید نمی‌داند بلکه نرخ رشد بالای جمعیت سبب کاهش آهنگ رشد تولید نیز می‌تواند بشود.
مطلب مرتبط: چالش های جمعیتی در ایران/ پیش بینی رشد جمعیت کشور تا 10 سال آینده
علاوه بر این نرخ رشد بالای جمعیت به معنای استفاده از منابع محدود و نبود امکان اضافه افزایش ظرفیت تولید و خلق محصول اضافی بوده و منابع محدود موجود در کشور خرج مصارف غیرمولد فرصت‌های شغلی، یا صرف کردن هزینه‌های دولت برای آموزش، بهداشت و خدمات عمومی به‌جای تشکیل سرمایه فیزیکی می‌شود.
در کنار این بدبینی‌ها، دسته‌ای از اقتصاددانان وجود دارند که نرخ رشد بالای جمعیت را یک موهبت برای توسعه اقتصادی تلقی می‌کنند. استدلال آنها بر این فرض استوار است که در یک اقتصاد با جمعیت بالا می‌توان از بازدهی نسبت به مقیاس افزاینده و نیز تخصص‌گرایی سود جست. اگر جمعیت در یک اقتصاد اندک باشد، آنگاه بازار داخلی توان تامین یک سطح از عملیات بهینه در برخی از صنایع را نمی‌تواند داشته باشد. با تعمیم این استدلال برای کل اقتصاد می‌توان از یک برتری، که همان افزایش در بهره‌وری است، دیگری از افزایش جمعیت سود جست.
به بیان جوزف استیگلیتز، یک اقتصاد بزرگ می‌تواند از راه‌های گوناگونی از تخصص‌گرایی بهره‌مند شود، که این امکان برای اقتصادهای کوچک و بسته فراهم نیست. نیروی کار می‌تواند به تخصص‌گرایی روی آورد. تجار و صاحبان کسب و کار می‌توانند بنگاه‌هایی داشته باشند که در رشته‌های خاص تخصص دارند. این اندیشه در میان غالب اقتصاددانان پذیرفته شده است و جمعیت بالا می‌تواند برای توسعه اقتصاد اهمیت داشته باشد و باعث افزایش بهره‌وری در تولید شود. مثل اقتصاد ایالات متحده که بزرگ بودن گستره جغرافیایی و بزرگ بودن سایز جمعیت آن زمینه‌ساز ظهور اقتصادی آن شد.
با این حال بدان معنی نیست که تمام اقتصادها باید دارای جمعیت زیاد برای توسعه رشد اقتصادی باشند. کشورهای زیادی وجود دارند که باوجود کوچک بودن گستره جغرافیایی و نیز اندک بودن سایز جمعیت‌شان به سطح بالایی از رشد اقتصادی و رفاه برای شهروندان خود دست یافته‌اند. این کشورها علاوه بر مدیریت منابع انسانی و طبیعی با تشکیل اتحادیه‌های تجاری و گمرکی به نوعی پهنه جغرافیایی کشور خود را گسترش داده‌اند. ملت‌های ثروتمندی مثل سوئیس، نروژ، فنلاند، دانمارک و نیوزیلند در شمار کشورهای کم‌جمعیتی هستند که سطح رفاه اجتماعی مردمان آنها غیرقابل مقایسه با ایران نفت‌خیز است.
رشد منفی جمعیت در اروپا
بحران پیری جمعیت و رشد منفی تولد یکی از جدی‌ترین معضلات جمعیتی کشورهای اتحادیه اروپا مانند آلمان، مجارستان، بلغارستان، لهستان و ایتالیاست. بر اساس آمار سال ۲۰۱۷ میلادی، نرخ رشد جمعیت در آلمان ۰/۱۶- درصد، مجارستان ۰/۲۵- درصد، بلغارستان ۰/۶۱- درصد و لهستان ۰/۱۳- درصد بوده است. در این میان ایتالیا با ۰/۱۹ درصد رشد جمعیت، با بحران پیری جمعیت و کمترین نرخ تولد در سال در میان کشورهای اتحادیه اروپا روبروست.
ایتالیا
ایتالیا در میان کشورهای اتحادیه اروپا، کمترین نرخ تولد در سال را دارد و در واقع جمعیت ایتالیا با سرعت به سمت پیر شدن پیش می‌رود.
به همین دلیل دولت راستگرای این کشور چند سالی است که با شعارهای مهاجر ستیز و ضد ساختار بر سر کار آمده، به حدی در سال 2019 وعده داده بود که هر خانواده‌ای که سومین فرزند خود را به دنیا بیاورند، یک قطعه زمین کشاورزی داده می‌شود.
بر اساس این طرح که توسط حزب راستگرای افراطی «لیگ» در بودجه سال 2019 گنجانده شده بود ، به زوجی که از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ سومین فرزند خود را به دنیا بیاورند، یک قطعه زمین کشاورزی داده می‌شود.
دولت ایتالیا می‌گوید که با این طرح دو نشان را با یک تیر خواهد زد. وزیر کشاورزی این کشور اخیرا در توضیح این طرح اعلام کرد که به دلیل کم بودن زاد و ولد حتی در روستاهای ایتالیا، وزارتخانه تحت مدیریت وی تصمیم گرفته است تا در جهت تغییر روند رشد منفی جمعیت به دولت کمک کند.
ایده «زمین برای کودک» به نحوی به سود دولت این کشور نیز هست. انجمن شرکت‌های کشاورزی ایتالیا می‌گوید که هزینه نگهداری از نزدیک به نیم میلیون هکتار زمین کشاورزی تحت مالکیت دولت بسیار بالاست.
در این طرح که توسط لورنزو فونتانا وزیر خانواده و یکی از اعضای حزب مذهبی و راستگرای ایتالیا مطرح شده است، اقدامات تشویقی تنها به زوج‌هایی اعطا می‌شود که بصورت قانونی ازدواج کرده‌اند. همچنین تنها مهاجرانی می توانند از این مزایا برخوردار شوند که بیش از ده سال در ایتالیا زندگی کرده باشند.
لهستان
دولت لهستان نیز که با رشد منفی نرخ جمعیت روبروست،دوسال پیش با اختصاص ۷۰۶ هزار یورو، کارزار عمومی را با شعار «تولید مثل مانند خرگوش» به راه انداخته بود.
در ویدئوی تبلیغاتی این کارزار که توسط وزارت بهداشت لهستان تولید شده بود، راز به دنیا آوردن تعداد زیاد فرزند برای مخاطبان توضیح داده می شد. خرگوش راوی در این ویدئو می گفت که ورزش، سبک سالم زندگی و اجتناب از استرس راز فرزندآوری او است.انتشار این ویدئو باعث خشم و واکنش شدید کاربران شبکه‌های اجتماعی و مطبوعات لهستان شد.
گردآورنده: فرحان مرادی
