تیتربرتر: زلزله اخیر تهران که سر منشا آن گسل مشا بود باعث شد تا توجه ما نسبت به گسل ها بیشتر شود.
گسل یا گسله به شکستگیهایی اطلاق میشود که سنگهای دو طرف صفحهٔ شکستگی نسبت به همدیگر حرکت کرده باشند. این جابهجایی میتواند از چند میلیمتر تا صدها متر باشد. انرژی آزادشده به هنگام حرکت سریع گسلهای فعال، عامل وقوع اغلب زمینلرزهها است.در ادامه به معرفی گسل های خطرناک ایران می پردازیم.
گسل زاگرس
گسل زاگرس در بخش شمالی شرقی زاگرس با روند شمال غربی-جنوب شرقی و شیب تندگاه بطور عمودی مشخص میشود و بصورت گسل معکوس عمل کرده است. این گسل بویژه در نواحی لرستان تا مریوان ادامه دارد و پس از ورود به عراق دوباره بطرف ایران برگشته است و به سردشت میرسد (نبوی 1355) . دنباله این گسل در امتداد جنوبی غربی از نواحی فارس میگذرد. بطوری که طول کلی آن حدود 1350 کیلومتر است.
در نواحی فارس ، گسل زاگرس دارای شیب کمتری است و اغلب بصورت روراندگی مشاهده میشود. جنبش آن راستگرد بوده و رسوبات تبخیری کامبرین پیشین را که عملا باید در حوضه تبخیری قطر - کازرون تشکیل شده باشند در 200 تا 300 کیلومتری دورتر (در زردکوه) قرار داده است. مجموعه آمیزههای امینولیت و رادیولاریتهای زاگرس در نواحی کرمانشاه و در نواحی نیریز فارس در امتداد این گسل تراستی قرار دارد. زمان جنبش اولیه گسل زاگرس را به پرکامبرین نسبت میدهند که در دورههای بعد نیز جنبش آن ادامه داشته است.
گسل سیلوانا
براساس مطالعات ریز پهنه بندی، گسل سیلوانا گسل غالب زلزله احتمالی در ارومیه است که تنها گسل فعال شهر به شمار می رود. علاوه بر سیلوانا چند گسل دیگر از جمله گسل رود شهرچایی و دریاچه ارومیه نیز وجود دارد که فعالیت آن ها چندان نگران کننده نیست. گسل سیلوانا از نوع نوع گسل معکوس است که شیب این گسل به سمت شهر ارومیه بوده و توان لرزه زایی ماکسیمم در حدود ۶ ریشتر را دارد. براساس مطالعات انجام شده هر ۲۰۰ سال یک زلزله به بزرگی ۷ ریشتردر مناطق اطراف دریاچه ارومیه رویداده و تکراراین حادثه نیزمحتمل است که ضرورت توجه به ایمنی، مقاوم سازی و پدافند غیرعامل را دو چندان می کند.
مطالب مرتبط: مکان گسل مشا کجاست
گسل مکران
شواهد تاریخی نشان میدهد زلزلههای مختلف و شدیدی در مکران روی داده، ولی تنها زلزله شدیدی که به صورت دستگاهی ثبت شده و سونامی نیز ایجاد کرده، زلزله سال ۱۹۴۵ است که سونامی به ارتفاع ۱۲ متر ایجاد کرد و به گفته تعدادی از محققان حدود ۴ هزار نفر کشته شدند.
گسل مکران فقط حدود ۱۰۰ کیلومتر از سواحل جنوبی ایران فاصله دارد و چنانچه فعال شود، پیشبینی میشود امواج ناشی از فعالیت آن در مدت زمان 20 تا ۳۰ دقیقه به سواحل ایران و پاکستان برسد. از این رو به اعتقاد محققان زلزلهشناس کشور با توجه به نزدیکی این پهنه تاریخی به منطقه عملیاتی پارس جنوبی و عسلویه، اهمیت برآوردهای مربوط به خطر سونامی در استان بوشهر به طور خاص و در خلیج فارس به طور کلی ضروری است.
سامانه گسله شمال تهران با طول تقریبی 100 کیلومتر، گسلی فعال است که متوسط دوره بازگشت زلزلههای روی این گسل حدود سه هزار و پانصد سال است. ممکن است زلزله 1177 میلادی (شرق بوئین زهرا- اشتهارد) ناشی از فعالیت این سامانه گسلی بوده باشد. زمینلرزه باستانی در حدود سه هزار و دویست سال قبل در اثر جنیایی این گسل رخ داده است. گسل شمال تهران توان ایجاد زمینلرزههای با بزرگای بیش از 7 تا 7.5 را دارد. بر اساس شواهد از وقوع زمینلغزشهای بزرگ روی این گسله میتوان رخداد توان لرزهزایی- با بزرگای 7.5 تا 7.8 را نیز برای گسل شال تهران لحاظ کرد.
پهنه رومرکز مهلرزهای زلزله دهم شهریور 1341 بوئینزهرا در راستای پهنه گسله ایپک واقع شده است. قطعهای از گسل زمینلرزهای ایپک که در زمینلرزه 1341/06/10 (و احتمالاً در سال 556 خورشیدی) فعال شده است در حد فاصل بین این تلاقیهای ساختاری در خاور اشتهارد تا جنوب بوئین زهرا و شمال آبگرم واقع است.
گسل گلباف
گسل گلباف یا گوک با طول حدود ۱۰۰ کیلومتر و روند شمال غربی- جنوب شرقی؛ از جنوب غرب دشت بم تا غرب شهداد ادامه مییابد و در این محل به گسل لکوکوه میپیوندد.
گسل گلباف مرکز بیش از ۱۳ زلزله تاریخی و قرن بیستم با بزرگی بیش از ۵ ریشتر بوده و یکی از فعالترین و لرزهخیزترین گسلهای استان کرمان است.
گردآورنده: فرحان مرادی