تیتربرتر؛ همزمان با شیوع ویروس کرونا در ایران بعد از چین؛ پزشکان و متخصصانی ایرانی در راستای اقدامات تحقیقاتی برای یافتن روش های درمانی کرونا تلاش کردند تا درمانی برای مبتلایان شناسایی پیدا کنند.
در این راستا با همراهی یک تیم گسترده از متخصصان بهداشتی، درمانی و پژوهشی کشور، گامی مهم در مسیر درمان مبتلایان به ویروس کرونا برداشته شده که مبنای اصلی در اجرای این روش، تزریق پلاسما به بیماران مبتلا به کرونا خواهد بود.
هدف از این روش، درمان بیماران بدحال کرونایی و کاهش دوره بستری آنها در بیمارستان‌هاست.
پلاسما چیست؟
پلاسما یکی از مهم ترین بخش های تشکیل دهنده خون است که اهدا آن به خاطر برخی بیماری ها عمل بزرگی محسوب می شود، در ادامه به بررسی این مسئله پرداخته می شود.
کاربرد پلاسما
از جمله فراورده های خونی، پلاسما است که درتهیه داروهای خاص استفاده می شود. بدن هر فرد بالغ 5 لیتر خون دارد که از دو قسمت سلولی و پلاسمایی تشکیل شده است. 44 درصد حجم خون شامل گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت هاست و 56 درصد دیگر را مایع زرد رنگی به نام پلاسما تشکیل می دهد.
محصولات پلاسما
اجزای بسیار مهم پلاسما مانند فاکتورهای انعقادی، ایمونوگلوبین، آنتی بادی و... در تولید داروهای بسیار مهم استفاده می شود. در روشی به نام پلاسمافرزیس، خون از اهداکننده گرفته و پس از جداسازی پلاسما، باقی مانده خون به بدن فرد بازگردانده می شود.
پرمصرف ترین این داروهای ارزشمند که درمراکز پالایش پلاسما از پلاسمای انسانی تولید می شود، عبارت است از:
- فاکتورهای انعقادی 8 برای درمان مبتلایان به هموفیلی A
- فاکتورهای انعقادی 9 برای درمان مبتلایان به هموفیلی B
- آلبومین
- ایمونوگلوبین های گوناگون مانند ضد کزاز، ضد هاری، ضد هپاتیت B
- ایمونوگلوبین ضد RH و ایمونوگلوبین تزریقی
- پروتئین پلاسما نیز در درمان شوک و سوختگی های شدید کاربرد زیادی دارد.
شرایط اهدای پلاسما
- داشتن 18 سال تمام و حداکثر 65 سال
- وزن حداقل 50 کیلوگرم
- مبتلا نبودن به بیماری های مزمن
- نداشتن رفتارهای پرخطر مانند تماس جنسی خارج از عرف، مصرف مواد مخدر و... فواصل اهدای پلاسما هر دو هفته یک بار با رعایت فاصله حداقل 48 ساعت بین دو بار اهداست.
پلاسما درمانی برای کرونا
پلاسما درمانی در بیماری‌های ویروسی سابقه‌ای بیش از یک قرن دارد. پزشکان و محققین پلاسمای خون بیماران نجات یافته را جدا کرده و با توجه به اینکه این پلاسما سرشار از پادتن علیه ویروس است به امید کمک به بهبودی بیماران در مراحل بحرانی به آنها تزریق می‌کنند.
اولین بار این شیوه در اوایل قرن بیستم در همه گیری آنفلوانزا استفاده شد ولی با توجه به اینکه فناوری‌های آن روز و دانش انجام کارآزمایی های بالینی توسعه نیافته بود نمی‌توان گفت کمک مؤثری به درمان بیماران کرد. در طول ده‌ها در همه گیری هایویروسی مختلف از این شیوه استفاده شد و به مرور با پیشرفت علم و فناوری نتایج بهبود پیدا کرد. در سال ۲۰۰۲ در همه گیری سارس و در سال ۲۰۱۵ در همه گیری ابولااز این شیوه استفاده و موفقیت چشمگیری در شفای بیماران بسیار بدحال حاصل شد.
در همه گیری کرونا ابتدا چینی‌ها این شیوه را استفاده کردند و اعلام نمودند نتایج اولیه موفق بوده است ولی صنعت پلاسما در چین چندان توسعه یافته نیست. ایران یکی از اولین کشورهای آسیایی است که به همت بخش خصوصی و با حمایت سازمان انتقال خون که یکی از سرآمدان در جهان است به توسعه زیرساخت لازم و تربیت نیروی کارشناس خبره در این صنعت پرداخته است و امروز جزو پیشروترین کشورها در این حوزه است.
پنجم اسفند ۹۸، چند روز پس از شروع بیماری کرونا در ایران به پیشنهاد بخش خصوصی و حمایت انجمن خون و سرطان کودکان و سازمان انتقال خون ایران اولین جلسه مشورتی علمی در این ارتباط تشکیل شد. پس از بحث و تبادل نظر تصمیم گرفته شد پلاسما درمانی در بیماران مبتلا به کرونا به شکل یک کارآزمایی بالینی آغاز شود با هدف درمان ۲۰۰ بیمار در چند مرکز درمانی محدود و سپس بررسی نتایج و در صورت موفقیت تسریاین روش به همه مراکز درمانی به عنوان یک شیوه استاندارد و اضافه شدن آن به پروتکل درمان کشوری، بلافاصله توسط محقق ارشد طرح حسن ابوالقاسمی رئیس انجمن خون و سرطان کودکان و چندین پژوهشگر نخبه دیگر همچون پیمان عشقی مدیرعامل سازمان انتقال خون و رئیس دانشکده داروسازی بقیه الله، مطالعه بالینی طراحی شد و تأیید شورای عالی پژوهش سازمان انتقال خون، کمیته اخلاق و کمیته علمی کشوری مقابله با کرونا را اخذ کرد.
بیشتربخوانید: داروهای کمکی ضد سرفه برای کرونا
به همت بخش خصوصی امکانات و نیروی متخصص لازم برای این فرایند در اختیار پژوهشگران قرار گرفت و در تاریخ ۲۴ اسفند ۹۸ اولین اهدا پلاسما انجام شد و در تاریخ ۲ فروردین ۹۹ اولین بیمار بدحال مبتلا به کرونا با پلاسما درمان شد.
تا امروز بیش از ۳۵ واحد اهدا پلاسما انجام شده است و ۱۵ بیمار با این شیوه درمانی مورد مداوا قرار گرفته اند. پژوهشگران امیدوارند در مدت دو هفته آتی درمان ۲۰۰ بیمار هدفگذاری شده در این طرح را به انجام برسانند و با توجه به نتایج اولیه بسیار امیدوارکننده، این شیوه درمانی را به عنوان شیوه‌ای استاندارد در کشور مورد استفاده همه مراکز قرار دهند.
نریمان صدری حامی طرح پلاسما درمانی در بیماران مبتلا به کرونا، در ارتباط با اهمیت اجرای این پروژه در کشور، توضیحاتی ارائه داده است.
با توجه به جهانی شدن همه گیری آیا کشورهای دیگر هم از این شیوه استفاده می‌کنند.
لزوماً همه کشورها توانمندی علمی و صنعتی لازم برای پلاسما درمانی را ندارند. سازمان غذا و داروی آمریکا این شیوه را برای درمان کرونا در روز پنجم فروردین تأیید کرد و کمی دیرتر از ما بیماران در شهر نیویورک با این شیوه شروع به درمان شدند که اخبار منتشر شده حاکی از آن است که آنها هم مثل ما نتایج امیدوارکننده ای دیده اند.
این مطالعه در چند بیمارستان در ایران انجام می‌شود؟
این مطالعه با محوریت بیمارستان بقیه الله انجام می‌شود و اهدا کنندگان پلاسما از بیمارستان فیروزگر نیز ارجاع شده اند. همچنین از روز ششم فروردین بیمارستان شهید بهشتی قم و از روز هفتم فروردین بیمارستان مسیح دانشوری به طرح اضافه شده اند.
بیماران بهبود یافته برای کمک به نجات جان بیماران بدحال به کجا باید مراجعه کنند و روند کار چگونه است؟
در حال حاضر فقط بیماران بهبود یافته‌ای که در زمان ابتلاء به بیماری تست کرونا از ته حلق آنها انجام شده و نتیجه آن مثبت بوده است برای اهدا پلاسما در نظر گرفته می‌شوند و طرح اولیه قبل از گسترش کشوری محدود به تهران است. همچنین لازم است بیمار دوره قرنطینه خود را طی کرده باشد و علائم بیماری برطرف شده باشد. در این صورت این شفا یافتگان می‌توانند به شکرانه سلامت خود در این طرح وارد شوند و جان بیماران دیگر را نجات دهند. بدین منظور شماره تلفن‌هایی در نظر گرفته شده است تا بیماران برای رزرو وقت اهدا تماس بگیرند. قبل از اهدا پلاسما این عزیزان داوطلب توسط پزشک معاینه کامل شده و در صورتی که شرایط اهدا را داشته باشند یک واحد پلاسما که معادل ۵۰۰ سی سی است از آنها گرفته می‌شود. این پلاسما پس از طی مراحل آزمایشگاهی و سلامت سنجی دقیق به بیماران بدحال که شرایط علمی دریافت پلاسما را دارند، تزریق می‌شود.
جایگاه کشور ما در صنعت پلاسما در منطقه و در دنیا چگونه است؟
ایران جزو اولین کشورهایی بود که این صنعت را آغاز کرد و به ویژه در دوره‌ای با حمایت از بخش خصوصی این صنعت دانش بنیان پا گرفت و امروز جزو کشورهای برتر در این دانش پیچیده هستیم و چندین شرکت بخش خصوصی با جمع آوری پلاسمای ایرانی ما را در تأمین محصولات دارویی مشتق از پلاسما خودکفا کرده اند.
نقش بخش خصوصی در این طرح چیست؟
این طرح با حمایت شرکت درمان آرا و کمک چند شرکت خصوصی در خدمت پژوهشگران است تا به انجام برسد. این طرح در درجه اول مورد حمایت معنوی و عملیاتی اتاق بازرگانی تهران قرار دارد و یکی از طرح‌های کمپین نفس است و از این طریق حمایت لجستیکی و مالی چندین شرکت که در حوزه سلامت فعال نیستند را داشته ایم. همچنین چندین شرکت همکار در حوزه سلامت به ما پشتیبانی عملیاتی داده اند.
نقش بخش خصوصی در مدیریت بهتر این همه گیری چیست؟
بی شک برای حل این بحران بزرگ سلامت عمومی نیاز به بسیج تمام منابع است تا کشور بتواند به سلامت از این چالش عبور کند. بخش خصوصی با توجه به چالاکی و دسترسی به نیروهای متخصص، منابع مالی و تجربیات ذی قیمت می‌تواند نقش مهمی در این گذار داشته باشد، مشروط به اینکه بخش دولتی بپذیرد که جایگاه این سرمایه عظیم انسانی و تشکیلاتی کجاست و اجازه حضور در صحنه و همکاری حداکثری به ما بدهد و دولت نقش حمایتی و هدایتی خود را اجرا کند. در این روزها هم شاهد هستیم که همت والای فعالین بخش خصوصی در تأمین امکانات مورد نیاز و هدایت مدیریت بحران در بخش‌هایی که توانسته مجوزهای لازم را اخذ کند، بسیار گره گشا بوده است.
