به گزارش تیتربرتر، عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی در پنجاه و نهمین مجمع بانک مرکزی که با حضور حسن روحانی، رئیس‌جمهور برگزار شد، گفت: عملیات بازار باز را از شنبه آغاز خواهیم کرد و البته باید گفت که این کار به ما کمک خواهد کرد تا سیاست‌گذار و نظام سیاست‌گذاری پولی کشور را دچار تغییر و تحول عمده نماییم و نگرانی‌هایی که تابه‌حال در مورد اضافه برداشت و برداشت‌های بین‌بانکی و بازار بین‌بانکی داشتیم.

به گفته او با عملیات بازار باز به سمتی خواهد رفت که آنچه در دنیا در بانک‌های مرکزی مدرن دنیا برای اعمال سیاست‌های پولی عمل می‌شود، اجرایی شود.

لازم است بدانید عملیات بازار باز (OMO) به فعالیتی از سوی بانک مرکزی اطلاق می‌شود که به‌منظور جذب یا عرضه منابع به یک یا گروهی از بانک‌ها به انجام می‌رسد. بانک مرکزی می‌تواند به‌طور ساده اوراق قرضه دولتی را در این بازار بخرد یا بفروشد.

به زبان ساده تر، بانک مرکزی پول خود را به ‌عنوان سپرده برای زمان مشخصی در اختیار یک بانک تجاری قرار می‌دهد و در عوض یک دارایی مشهود (مثلا یک برگ اوراق قرضه) را به‌عنوان ضمانت دریافت می‌کند. 

عملیات بازار باز یک شیوه اولیه و مهم در اجرای سیاست‌های پولی است. هدف اصلی عملیات بازار باز علاوه‌بر تامین منابع کسری یا جذب منابع مازاد بانک‌های تجاری، کنترل نرخ بهره  و پایه پولی و در نتیجه به‌طور غیر‌مستقیم حجم نقدینگی  در کل اقتصاد است. 

مطالب مرتبط: هدف کلیدی عملیات بازار باز کنترل تورم است

در واقع بانک مرکزی هدفی را برای نرخ بهره تعیین می‌کند و سپس از طریق خرید یا فروش اوراق قرضه یا سایر ابزارهای مالی، نرخ هدف تعیین شده را محقق می‌سازد. علاوه‌بر نرخ بهره، نرخ تورم و نرخ ارز نیز از جمله اهداف دیگری هستند که می‌توانند مورد توجه سیاست‌گذار قرار بگیرد. بررسی‌ها اکنون نشان می‌دهد که عملیات بازار باز بسیار بهتر و دقیق‌تر از عملیات کنترل ذخایر، می‌تواند در جهت تنظیم پایه پولی به کار آید.

عملیات بازار باز چیست؟

عملیات بازار باز در اصل خرید و فروش اوراق قرضه دولتی در بازار آزاد، برای گسترش و یا انقباض میزان پول در سیستم بانکی است که توسط بانک های مرکزی انجام می شود. هنگامی که میزان نقدینگی در بازار بالا رود بانک مرکزی اقدام به عرضه اوراق قرضه می کند تا با جمع آوری نقدینگی، نقدینگی سرگردان را کاهش دهد و در مقابل هر جا بانک مرکزی احساس کند که بازار به نقدینگی نیاز دارد شروع به خرید اوراق قرضه خواهد کرد تا از این طریق نقدینگی لازم را به بازار تزریق کند.

اوراق قرضه دولتی هم اوراقی مشابه اوراق مشارکت است، با این تفاوت که اوراق مشارکت برای پروژه خاصی مثل اجرای پروژه های راه سازی و ... هزینه می شود اما این اوراق که در کشور‌های توسعه یافته به عنوان عملیات بازار باز تعریف می‌شود، با هدف تزریق و یا جمع آوری نقدینگی مورد خرید یا فروش قرار می گیرد.

بنابراین می توان گفت که هدف نهایی از اجرای عملیات بازار باز کنترل نقدینگی و مهار تورم می باشد، هدفی که در اطلاعیه بانک مرکزی نیز این گونه به آن اشاره شده است: "اجرای چارچوب جدید سیاست‌گذاری پولی با هدف مدیریت نرخ سود در بازار بین بانکی و نهایتا کنترل نقدینگی و مهار تورم."

مزایای اجرای عملیات بازار

همان گونه که عنوان شد مهمترین مزیت اجرای عملیات بازار باز مدیریت نرخ سود در بازار بین بانکی و نهایتاً کنترل نقدینگی و مهار تورم است.

مرکز پژوهش ها طی گزارشی که در سال گذشته منتشر کرد در مورد سایر آثار مثبت اجرای عملیات بازار باز نوشت: یکی از پیامدهای مثبت اجرای عملیات بازار باز با توجه به سازوکارهایی که وجود دارد، کاهش هزینه استقراض دولت  و در عین حال تسهیل استقراض دولت برای جبران کسری بودجه است.

بیشتر بخوانید: پیامدهای تحریم ثانویه بانک مرکزی

در ادامه این گزارش آمده است: کاهش نرخ سود در اقتصاد که می توان با عملیات بازار باز و انتظام بخشی به بازار پول و شبکه بانکی آن را زمینه سازی کرد، آثار اقتصادی بسیاری در کشور دارد، از جمله اینکه هزینه تجهیز منابع بانک ها را کاهش داده و به تبع آن نرخ سود تسهیلات نیز کاهش خواهد یافت. کاهش هزینه تجهیز منابع با توقف روند زیان دهی بانک ها، موجب افزایش قدرت تسهیلات دهی آنها می شود. همچنین کاهش نرخ سود تسهیلات بانکی نیز باعث می شود، هزینه تأمین مالی در اقتصاد کاهش یافته و بخش واقعی اقتصاد نیز بتواند با استفاده از تأمین مالی ارزانتر فعالیت مولد خود را دنبال کند.

معایب عملیات بازار باز

علیرغم تمام مزایای اجرای علمیات بازار باز، این سیاست پولی می تواند در صورت عدم اجرای صحیح دارای معایبی برای اقتصاد باشد. مرکز پژوهش ها طی گزارشی که در شهریور ماه سال جاری منتشر کرد، در این باره نوشت: مخاطره جدی که باید در شرایط کنونی در نظر داشت آن است که با توجه به کسری بودجه دولت در سال جاری (به واسطه کاهش درآمدهای نفتی)، عملیات بازار باز در عمل می تواند تبدیل به ابزاری برای تامین کسری بودجه دولت از طریق پایه پولی شود. به این صورت که دولت برای تامین هزینه های خود اوراق بدهی منتشر کند و بانک مرکزی در پوشش عملیات بازار باز، موظف به خریداری این اوراق شود. در این صورت تمام مضرات پولی کردن کسری بودجه در اقتصاد پدیدار خواهد شد.

در ادامه گزارش آمده است: از سوی دیگر نیز با توجه به وجود بانک های ناسالم در نظام بانکی کشور، در صورتی که موضع انفعالی بانک مرکزی در قبال اضافه برداشت توسط بانک های ناسالم ادامه یابد (مشابه آنچه طی سال های 1393 تا 1397 شاهد بودیم)، کارکرد عملیات بازار باز به عنوان یک ابزای سیاستی پولی کاملاً از بین خواهد رفت و صرفاً کارکرد نمایشی خواهد یافت.