طبقه بندی مشاغل با هدف جلوگیری از بهره کشی از کار دیگران، استاندارد سازی مشاغل، استقرار مناسبات صحیح کارگاه یا بازار کار در زمینه مزد و مشخص بودن شرح وظایف و دامنه مسئولیت مشاغل مختلف در کارگاه اجرا می شود.
طرح طبقه بندی مشاغل چیست ؟
منظور از طرح طبقه بندی مشاغل کارکنان مشمول قانون کار این است که کارکنان با رعایت شرایط احراز پیش بینی شده در شناسنامه شغلی از گروه و مزد شغل و مزد سنوات برخوردار می شوند . حالا سوال اینجاست که چه کارگاههای مشمول این طرح می شوند ؟ کارگاه هایی که به حد نصاب ۵۰ نفر کارگر یا بیش از آن می رسند مشمول اجرای این طرح می شوند و زمان رسیدن به ۵۰ نفر کارگر ، زمان شمول اجرای طرح می باشد .
بیشتربخوانید: نتیجه سومین جلسه دستمزد چه شد
کار ظریب 1 درطبقه بندی مشاغل چیست؟
در این طرح برای ساده ترین کار ضریب ۱ در نظر گرفته می شود و شغل ها با توجه به پیچیدگی و مهارت های مورد نیاز ضرایب بیشتری می گیرند . همچنین هر چه سابقه فرد بیشتر شود گروه شغلی وی بالاتر می رود که یعنی نسبت به حقوق ساده ترین کار باید درصد بیشتری حقوق بگیرید . پائین ترین حقوق همان دستمزدی است که توسط وزارت کار هر ساله اعلام می گردد . بنابراین اگر این طرح اجرا شود کارگاهها از این حالت که به اکثر کارگران خود حداقل حقوق را پرداخت می کنند خارج می شوند . شاید یکی از بزرگترین مشکلات این طرح این است که کارگاههای زیر ۵۰ نفر را از این طرح مستثنا کرده است و در نتیجه درصد بالایی از کارگران به صورت خودکار از این امکان محروم می مانند . هر چند بسیاری از کارگاه های بالای ۵۰ نفر نیز عملا این طرح را اجرا نمی کنند .
شرایط پیمانکاران در طرح طبقه بندی مشاغل
یک استثنای خوب در این زمینه شرکت های پیمانکاری می باشند . شرکت های پیمانکاری حقیقی یا حقوقی با هر تعداد پرسنل و هر نوع فعالیتی که داشته باشند مشمول اجرای طرح طبقه بندی مشاغل می باشند . ضمنا کارگران با قراردادهای موقت نیز در هز شرکتی باشند چه پیمانکاری باشند یا نباشند مشمول این طرح قرار می گیرند . در این طرح با توجه به وظایفی که کارگران دارند و موارد دیگری نظیر مدرک تحصیلی و سوابق و … ، با شغل مربوطه تطبیق خواهند یافت . اگر حقوق کارگران پس از اجرای طرح و تطبیق مشاغل افزایش یابد که چه بهتر ! هیچ مشکل خاصی پیش نمی آید ولی اگر مزد مبنای وی بعد از اجرای طرح از مزد ثابت وی قبل از اجرای طرح کمتر گردد مبلغی تحت عنوان تفاوت تطبیق به وی تعلق می گیرد . این مبلغ جزء مزد مبنا نمی شود بلکه طی ۴ نوبت اعطای مزد پایه که براساس مصوبات شورای عالی کار اعطاء می شود مستهلک شده و باقیمانده احتمالی اگر مانده باشد به صورت مجزا پرداخت می گردد .
مزیت های طرح طبقه بندی مشاغل
بزرگترین مزیت طرح طبقه بندی مشاغل این است که فرد بعد از گذراندن دوران کاری و افزایش سوابق و یا تحصیل در رشته ای و بالا رفتن مدرک تحصیلی و یا کار مفید و موثر و مورد رضایت کارفرما می تواند ارتقاء شغلی یافته و در گروه بالاتر شغلی کار کند . همچنین تمام کسانی که از نظر نوع وظایف و سطح مسئولیت ها شرایط مشابهی دارند در یک گروه قرار می گیرند و به این ترتیب حقوق یکسانی دریافت می کند ، فرقی نمی کند که نیروی دائمی ، موقت یا فصلی باشند . در این طرح شما نمی توانید کارگر را به گروه پایین تر بفرستید مگر اینکه به صورت مکتوب به این تنزل رضایت دهد . ضمنا افزایش گروه هیچگاه نباید منتهی به کاهش دستمزد گردد و البته تمامی مزایایی نظیر حق جذب ، سختی کار ، فوق العاده شغل که تا قبل از طرح طبقه بندی مشاغل در کنار مزد ثابت پرداخت می شده است به دلیل منظور نمودن امتیازها در ارزیابی شغلی دیگر پرداخت نمی گردد (البته استثنائاتی دارد که خارج از محدوده این بحث است) .
بیشتربخوانید: آغاز ثبت الکترونیکی دادخواست کارگران از هفته آینده
موانع و مشکلات طرح طبقه بندی مشاغل
مشکلی که الان وجود دارد این است که این طرح در بسیاری از کارگاههایی که تحت شمول آن قرار می گیرد اجرا نمی شود در حالیکه حداقل یکی از مزیت های اجرای آن این است که حقوق کارگران باسابقه افزایش می یابد . متاسفانه اکثریت کارفرماها تمایلی به اجرای این طرح ندارند و بازرسان ادارات کار و کلا ادارات کار و تامین اجتماعی در این زمینه کم کاری می کنند در حالیکه طبق ماده ۴۸ قانون کار اجرای این طرح الزامی است . البته از نظر بعضی کارفرماها در صورت اجرای طرح طبقه بندی مشاغل مجموع دریافتی کارکنان پایین می آید و بنابراین خود کارگران زیاد موافق اجرای این طرح نیستند . این موضوع از نظر قالب کارشناسان رد شده است و همگی تاکید دارند که مطلقا دریافتی کارکنان بعد از اجرای این طرح کاهش نمی یابد و عدم اجرای طرح توسط کارفرماها صرفا به دلایل مالی است .
یکی از مشکلات دیگر که در هنگام تطبیق وضعیت شغلی افراد پس از اجرای این طرح پیش می آید عدم تناسب وضعیت شغلی با مدرک تحصیلی شخص مورد نظر است . در نتیجه در بیشتر موارد از سابقه فرد کم می شود تا جبران کمبود مدرک تحصیلی گردد. البته اگر سابقه کافی برای بدست آوردن شغل خاصی کافی نباشد در صورت داشتن مدرک تحصیلی بالاتر می توان کمبود کسر سابقه را تا حدی جبران کرد . البته طبیعی است که سابقه بیشترین تاثیر را در افزایش دستمزد در این طرح خواهد داشت.
شروع اجرای طرح طبقه بندی در ایران
در کشور ما از سال ۱۳۵۲ قوانین و مقررات مختلفی در ارتباط با الزام اجرای طبقه بندی مشاغل در کارگاههای مشمول قانون کار به تصویب رسیده و اجرایی شده اما آخرین قوانین در این باره به قانون کار و مواد ۴۸ و ۴۹ قانون برمی‌گردد که آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های اجرایی آن تصویب و ابلاغ شده است.
برابر ماده ۴۸ قانون کار به منظور جلوگیری از بهره‌کشی از کار دیگری وزارت کار موظف است نظام ارزیابی و طبقه بندی مشاغل را با استفاده از استاندارد مشاغل و عرف مشاغل کارگری در کشور تهیه کرده و به اجرا درآورد.همچنین به موجب ماده ۴۹ قانون کار برای استقرار مناسبات صحیح کارگاه در زمینه مزد و مشخص شدن شرح وظایف و دامنه مسئولیت مشاغل مختلف در کارگاهها، کارفرمایان موظفند با همکاری کمیته طبقه‌بندی مشاغل کارگاه یا موسسات ذیصلاح این طرح را تهیه و پس از تایید وزارت کار در کارگاه به اجرا درآورند.
کارشناسان اجرای طبقه‌بندی مشاغل را در افزایش بهره‌وری کارگاه و واقعی شدن حقوق نیروهای کار موثر می‌دانند و معتقدند ارتقای شغلی تنها به نفع کارکنان نییست و برای کارفرمایان و صاحبان کسب و کار هم در بلند مدت مزایای بسیاری به دنبال دارد.منظور از طرح طبقه‌بندی مشاغل این است که کارکنان و کارگران مشمول قانون کار با رعایت شرایط احراز پیش بینی شده در شناسنامه شغلی از گروه و مزد شغل و مزد سنوات برخوردار می‌شوند. براساس دستورالعمل اجرایی این طرح، طبقه‌بندی مشاغل در کارگاههای بالای ۵۰ نفر کارکن الزامی است؛ در واقع این طرح در کارگاههایی که به حد نصاب ۵۰ نفر کارگر یا بیش از آن می‌رسند به اجرا در می آید.البته این مساله باعث شده درصد بالایی از کارگران به صورت خودکار از این امتیاز محروم بمانند چون کارگاههای زیر ۵۰ نفر از این طرح مستثنا شده‌اند هر چند که درحال حاضر برخی از کارگاههای بالای ۵۰ نفر از اجرای طبقه‌بندی مشاغل خودداری می‌کنند.
بیشتربخوانید: آمار خط فقر در سال 98
تمام کارگاههای مشمول قانون کار با ماهیت دولتی، خصوصی و تعاونی در قالب انجام کارهای خدماتی، عمرانی، آموزشی و ... می‌توانند مشمول طرح طبقه‌بندی مشاغل شوند. شرکت‌های پیمانکاری حقیقی یا حقوقی با هر تعداد پرسنل و هر نوع فعالیتی مشمول اجرای طرح طبقه‌بندی مشاغل هستند. کارگران با قراردادهای موقت نیز در هر شرکتی حتی پیمانکاری مشمول این طرح قرار می‌گیرند.
حاتم شاکرمی معاون روابط کار وزیر تعاون،کار و رفاه اجتماعی افزایش بهره وری و روحیه کار، ایجاد تعادل در بازار کار، پاسخگویی به نیازهای سیستم جبران خدمت، هم‌افزایی میان کارگر و کارفرما و کاهش دعاوی کارگری و کارفرمایی را از جمله اهداف طرح طبقه‌بندی مشاغل عنوان میکند.
به گفته وی، با توجه به رشد پدیده جهانی شدن اقتصاد، توسعه فناوری‌ها و تحولات تکنولوژیکی، گسترش بخش خدمات و تغییرات روز افزون نظام اقتصادی و روابط کار صنعتی، لزوم تغییر بازنگری در نظام طبقه‌بندی مشاغل و تحول در مدیریت منابع انسانی امری ضروری است.
معاون وزیر کار درعین حال پیمانکارانی که تحت هر شرایطی با شرکت‌های پیمان‌دهنده قرارداد داشته و فعالیت می‌کنند را ملزم به تبعیت از طرح طبقه‌بندی مشاغل کارگاه اصلی می‌داند.
بسیاری از کارشناسان اجرای طبقه‌بندی مشاغل را در افزایش بهره‌وری و واقعی شدن حقوق نیروهای کار موثر می‌دانند و معتقدند ارتقای شغلی تنها به نفع کارکنان نییست و برای کارفرمایان و صاحبان کسب و کار هم ارزش و اهمیت بسزایی دارد.به زعم آنها ارتقای شغلی علاوه بر آنکه به افزایش روحیه کار در کارکنان منجر می‌شود و خلاقیت کاری را بالا می‌برد، در بلندمدت برای کارگاه و کارفرما مزایای بسیاری به دنبال دارد.
بزرگترین مزیت طرح طبقه‌بندی مشاغل ایجاد انگیزه بیشتر در میان نیروهای کار و افزایش خلاقیت و بهره‌وری در بنگاه است.هر چه سابقه فرد بیشتر شود گروه شغلی او ارتقا یافته و به همان نسبت حقوق بیشتری دریافت میکند.علیرضا حیدری کارشناس حوزه کار درباره مزیتهای اجرای طبقه‌بندی مشاغل در بنگاهها به ایسنا می‌گوید: طبقه‌بندی موجب ارتقای شغلی نیروی کار می‌شود و با اجرای آن در بنگاه، کارگر ساده و ماهر از امتیازات متفاوتی به لحاظ مهارت و تخصص برخوردار می‌شوند؛ همچنین میزان تحصیلات،سوابق کاری و تجربه آنها در ارتقای شغلی لحاظ می‌شود.
وی افزایش روحیه و انگیزه کار و جلوگیری از تضییع حقوق کارگران را از دیگر مزیتهای اجرای طرح دانسته و می‌افزاید: با اجرای طبقه‌بندی، ضریب ریالی حقوق و گروه پایه فرد افزایش یافته و زمانی که در مجموعه تخصص پیدا کرد به تدریج پایه شغلی او هم بالا می‌رود.
این کارشناس حوزه کار اجرای این طرح را جزو مطالبات کارگران می‌داند و در مورد کارفرمایانی که طبقه‌بندی مشاغل را اجرا نمی‌کنند، می‌گوید:با توجه به آنکه اجرای طرح الزامی است اگر کارفرمایی به هر دلیلی از اجرای طرح خودداری کند وزارت کار راسا طرح را اجرا و هزینه‌های کارشناسی را از کارفرما دریافت میکند.
بیشتربخوانید: رابطه خط فقر و پرداخت مالیات
حیدری معتقد است برای شناسایی کارگاهها نیازی به مراجعه بازرسان کار نیست چرا که لیست کارگاهها و کارفرمایان در ادارات بیمه تامین اجتماعی وجود دارد و وزارت کار می‌تواند با استخراج کارگاههای بالای ۵۰ نفر کارگر که دارای شناسنامه و شماره کارگاهی هستند کارفرمایان را ملزم به اجرای طرح کند و در صورتی که کارفرما به تکلیف قانونی خود عمل نکرد به جای کارفرما طرح را اجرا کند.
بزرگترین مزیت طرح طبقه‌بندی مشاغل این است که موجب ایجاد انگیزه بیشتر در میان نیروهای کار و افزایش بهره‌وری در بنگاه می‌شود و افراد با توجه به وظایف محوله و انجام کار مفید و موثر و مواردی همچون افزایش سابقه و مدرک تحصیلی ارتقاء شغلی یافته و در گروه بالاتر شغلی فعالیت می‌کنند.
برابر ماده ۴۸ قانون کار به منظور جلوگیری از بهره‌کشی از کار دیگری نظام ارزیابی و طبقه‌بندی مشاغل با استفاده از استاندارد مشاغل و عرف مشاغل کارگری در کشور باید توسط وزارت کار تهیه و به مرحله اجرا در آید.طرح طبقه‌بندی مشاغل در تمام کارگاههای مشمول قانون کار لازم‌الاجرا است و کارفرمایان موظفند با همکاری کمیته طبقه‌بندی مشاغل کارگاه یا موسسات ذیصلاح طرح نسبت به تهیه طرح طبقه‌بندی مشاغل اقدام کنند.
