رویکرد دولت ها از گذشته تا به امروز نسبت به محیط زیست و کوهستان ها عدم حفاظت یا حضور حداقلی بوده است.اخلاق محیط زیست و انسان محور جامعه از دیرباز در تمدن انسان نهفته است.آلودگی های محیط زیست پیامد های بی توجهی دولت ها نسبت به محیط زیست و خصوصا کوهستان ها می باشد.

نقش کوهستان ها در زندگی انسان ها

در سطح کره زمین، در عرض جغرافیایی 45ـ15 درجه نیمکره شمالی، هوای پرفشار ـ جنب حاره‌ای ـ مانع از تشکیل ابر و بارندگی شده و موجب خشک و بیابانی‌شدن آب و هوا می‌شود. کشور ایران در عرض 45ـ15 درجه شمالی یعنی درست در مرکز این هوای پرفشار یا نوار بیابانی قرار دارد. لذا، می‌بایست سراسر آن دارای آب و هوای خشک و بیابانی و کم‌بارندگی و کم‌آب می‌شد. اما در طول دوره تکامل کره زمین، دو پدیده طبیعی موجب شده که ایران دارای انواع مختلف آب و هواها با مناطق مختلف جغرافیایی و محیط‌های مختلف زیستی شده است. این دو پدیده عبارتند از: الف ـ خشک‌شدن دریاها و تنها باقی‌ماندن دو دریا در شمال و جنوب کشور. ب ـ چین‌خوردن و کوهستانی شدن ایران و به‌وجود آمدن رشته کوه‌هایی با ارتفاعها و جهتهای بسیار مناسب و مساعد، مانند سلسله کوههای البرز و زاگرس و کوههای مرکزی و غیره. کوهها اثر پرفشار را از بین برده و امکان خنک شدن هوا و بارندگی به‌خصوص برف را فراهم آورده که به این طریق منابع آب مناطق کوهستانی با جاری‌شدن آبهای سطحی و نیز زیرزمینی منابع آب دشتهای پائین‌دست فراهم شده است. همچنین کوههای البرز توأم با دریای شمال (خزر) منطقه معتدل مرطوب و پربارانی با شرایط بسیار مساعد برای زندگی به‌ویژه اشتغال در زمینه کشاورزی و تولید محصول معتدل مرطوب و همچنین فعالیت در زمینه شیلات و جنگل را فراهم ساخته‌اند. دریای جنوب (خیلج‌فارس و بحر عمان) توأم با ارتفاعات شمالی خود در این عرض جغرافیایی یک آب و هوای گرم مرطوب، بسیار مساعد برای کشاورزی به‌ویژه در منطقه چابهار به‌وجود آورده که انواع محصولات گرمسیری در آن منطقه حاصل می‌شود. کوههای زاگرس در غرب کشور با استفاده از رطوبت هوای وارد شده از غرب سبب به‌وجود آمدن سرابها (چشمه‌سارها) و نیز جاری‌شدن رودهای متعدد دره‌های سرسبز و پوشیده از مراتع غنی و جنگلهای بلوط شده و توسعه صنایع در دهه‌های اخیر در این مناطق تحولی در زندگی مردم به‌وجود آورده است. هوای پرفشار جنب حاره‌ای و بادهای گرم و خشک (آلیزه) در قسمت مرکزی و جنوبی کشور سبب به‌وجود آمدن دشتهای خشک داخلی و عرصه‌های کویری و بیابانی با بارندگی اندک و منابع آب غالبا شور شده‌اند، در نتیجه، شرایط زندگی در این مناطق، سخت و دشوار شده است. در گذشته که زندگی مردم بیشتر براساس کشاورزی و دامداری بود، کویر (نمکزار) در هر منطقه که وجود داشت، سرزمینی شوم، نفرین شده و از عوامل نامساعد زندگی و مانع توسعه اقتصادی و اجتماعی آن منطقه به‌شمار می‌رفت. اما بر اثر توسعه علم و فناوری امروزه کویرهای گیاهدار به‌مثابه منابع طبیعی تکثیر شونده و کویرهای فاقد گیاه به‌منزله منابع طبیعی تجدیدشونده (تمام‌نشدنی در صورت بهره‌برداری صحیح) به‌شمار می‌آیند به گونه‌ای که بهره‌برداری صحیح از آنها به‌ویژه انواع مختلف املاح در کویرهای مختلف، نقش مهمی در بهبود وضعیت زندگی و توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی مردم این منطقه و حتی کشور خواهد داشت. بر این اساس امروزه کویرها (نمکزارها) و همچنین رودهای شور، از نعمتهای بزرگ خدادادی و منابع عظیم و تمام‌نشدنی ثروت و اشتغالزایی به‌شمار می‌آیند. ضمن آنکه با داشتن مناظر زیبا از منابع مهم جاذبه‌های توریستی و اقتصادی محسوب می‌شود.

رفتارهای غیر اصول شهروندی نسبت به کوهستان ها

مهم ترین هدف و محرک های اجتماعی و زیست محیطی حفظ حقوق شهروندی نسبت به محیط زیست اطراف خود می باشد.بهبود و تحولات زیرساخت های مدیریتی در ایران از چالش های زیست محیطی به شمار می رود که در ادامه مفصل به این موضوع می پردازیم.

13 سال است که 11 دسامبر (21 آذرماه) کوهستان ها به دلیل نقشی که در تامین آب، رویش انواع گیاهان و جاذبه های گردشگری دارند، گرامی داشته می شوند. 'فرهنگ های کوهستان؛گرامیداشت تنوع و تقویت هویت' شعار امسال این روز است که از سوی سازمان ملل تعیین شده است.

بحران های زیست محیطی کوهستان ها

امروزه بحران آب گریبانگیر تمام دنیا از جمله ایران شده است که در این میان نقش کوهستان در تامین آب مورد نیاز بسیار حائز اهمیت است بنابراین حفاظت از این عرصه های سر به فلک کشیده نه تنها یک هدف بلکه یک وظیفه است که باید جدی گرفته شود.
کوهستان و نقش آنها در تامین آب مورد نیاز دشت های پایین دست بر هیچ فرد و نهادی پوشیده نیست از این رو حفاظت از این عرصه های سر به فلک کشیده برای ادامه حیات انسان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
زمین تب دار کوهستان ها امروزه به دلایل مختلفی جولانگاه چالش های زیادی از جمله گرم شدن زمین که البته آنهم نتیجه عملکرد انسان است، تاخت و تاز انسان ها، حجم زیاد زباله و به دنبال آن آلودگی منابع آبی شده است.

کوهها سرمایه ملی هستند چون منابع پایه ای مانند آب شیرین، منابع بیولوژیک، پوشش گیاهی جنگل ها و مراتع، حیات وحش و منابع معدنی که زندگی انسان ها در کره زمین به آنها وابسته است دراین محیط قرار دارد.
کوه های ایران کانون های تنوع گیاهی و جانوری منحصر به فرد و بسیار ارزشمندی هستند، بیش از هزار و 500 گونه گیاهی اندمیک ( انحصاری ایران ) داریم که زیستگاه بسیاری از آنها در کوهستان است، جاذبه های گردشگری کوهستان نیز بخش دیگری است که لزوم توجه به این محیط را پررنگ تر می کند.
با توجه به نقش کوه ها در زندگی و سرنوشت بشر آنطور که باید به آن توجه نشده است در حالی که امروزه دنیا از جمله ایران با کمبود آب مواجه است بنابراین توجه به این آسمان خراش ها الزامی به نظر می رسد.

کوه ها یک پنجم چهره زمین را تشکیل می دهند، حداقل یک دهم از مردم جهان در محیط های کوهستانی زندگی می کنند، یک سوم مردم جهان از جنبه های مختلف مانند تامین غذا، برق، چوب و مواد معدنی به کوه ها وابسته اند و سرچشمه همه رودهایی هستند که شریان های حیاتی جوامع را تشکیل می دهند.
در فصل سرد سال بارش برف بر پیکره کوهها نعمت بزرگی است که در طول سال شامل حال انسان ها در پایین دست می شود، به اینصورت که انباشت برف ها در طول سال مانند شیر آبی طبیعی عمل می کند که به تدریج در پایین دست از آن برداشت می شود بنابراین یک مخزن طبیعی برای تامین آب است.
عبدالله اشتری مدیرانجمن حفظ محیط کوهستان دراین باره به خبرنگارمان گفت:تقریبا 90 درصد آب شیرین ما از کوهستان تامین می شود و اکنون با توجه به بحرانی که در زمینه کمبود آب داریم باید عرصه های کوهستانی بیش از پیش مورد حفاظت قرار گیرد.
برخی از دوستداران محیط زیست به ویژه کوهستان ها می گویند قانونی برای حفاظت از کوهستان در کشور وجود ندارد که اشتری دراین باره معتقد است در کشور هیچ اقدامی نسبت به حفاظت از کوهستان در قالب قانون صورت نگرفته است در حالی که کشورهایی که به اهمیت کوهستان پی بردند این کار را انجام دادند و بعضی از آنها تا مراحل خوبی هم پیش رفتند اما ما کاری انجام ندادیم این در حالی است که تمام نقاط دریافت آب ما در ارتفاعات و بالادست قرار دارد.

همچنین کوه ها از تخریب نیز در امان نیستند و عواملی مانند چرای دام، جاده کشی، انتقال خطوط برق، لوله های گاز و نفت است که اشتری درباه چرای دام گفت: یکی از بزرگترین تخریب کننده کوهستان های کشور چرای دام بیش از حد و توان مراتع است، آمار می گوید حضور دام سه برابر ظرفیت مرتع است در صورتی که بیشتر از آن است حال اگر همین سه برابر را صحیح فرض کنیم دلیلی است بر اینکه مراتع به تدریج روبه تخریب می رود و بسیاری از گونه های گیاهی که برای دام مغذی و مفید بودند از بین رفتند و بیشتر سطح مراتع را گون ها، خارها و تیغ ها پوشانده است.
با توجه به حساس و شکننده بودن محیط کوهستان، در سال 1991 در ریو برزیل، دنیا کوهستان را به عنوان اکوسیستم های شکننده و آسیب پذیر طبقه بندی کرده است و در دستور کار خود بخش 13 را به کوهستان ها اختصاص داد و اعلام کرد که جزو اکوسیستم های آسیب پذیر و شکننده اند و باید مدیریت خاص بر آنها اعمال شود اما ما در کشور با مدیریت خاصی به کوهستان نگاه نمی کنیم.

این در حالی است که برخی کشورها مانند ایتالیا و سوئیس که از نظر بارندگی و رطوبت وضعیت بهتری از ایران دارند، سالها است با مدیریت خاص به کوهستان نگاه می کنند و در تلاشند تا از اکوسیستم های کوهستانی خود محافظت کنند.
با توجه به اهمیت حفاظت از عرصه های کوهستانی، سازمان ملل متحد سال 2002 را سال جهانی کوه ها اعلام و از سال 2003 به بعد روز 11 دسامبر هر سال را به عنوان روز جهانی کوهستان نامگذاری کرد که امسال با 21 آذرماه مصادف شده است و شعار امسال آن ' فرهنگ های کوهستان: گرامیداشت تنوع و تقویت هویت ' تعیین شده است.