واکنش ها نسبت به موافقت رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با درخواست وزیر نیرو  درباره طرح انتقال آب دریای خزر به فلات مرکزی (استان سمنان) گویا تمامی ندارد و فعالان محیط زیست با تشکیل زنجیره انسانی در حاشیه ساحل این دریا و نمایندگان مجلس در اعلام اعتراض در صحن علنی مجلس و منتقدان طرح های زیست محیطی با انتشار بیانیه های مختلف اعتراض خود نسبت به اجرای انتقال آب دریای خزر به کویر لوت را در راستای اثرات مخربی که به دنبال دارد، بارها اعلام کردند.

پروژه انتقال آب دریای خزر ابتدا در دولت نهم یعنی در دوره اولین رئیس جمهور سمنانی کشور مطرح شد و اکنون پس از گذشت حدود ۱۳ سال ظاهرا قرار است در دوره رئیس جمهور سمنانی دیگر اجرایی شود.

بر اساس اعلام سازمان حفاظت محیط زیست این پروژه در واقع مربوط به انتقال سالانه ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب از دریای خزر به سمنان است که از این مقدار ۵۰ میلیون متر مکعب آن برای شرب و ۱۵۰ میلیون متر مکعب دیگر برای صنعت مصرف می‌شود.

مطالب مرتبط : سهم ایران از خزر چه شد

این تعریف نشان می‌دهد که مساله اصلی در بحث انتقال آب صنعت است چرا که سه چهارم آب انتقال داده شده، قرار است برای صنعت مصرف شود. اما اینکه این صنایع چه خواهند بود و چه مقدار سود اقتصادی برای کشور خواهند داشت که لازم است این مقدار هزینه اقتصادی و زیست محیطی و میراثی غیرقابل جبران انجام شود و بخشی ازجنگل‌هایی که از عصر یخبندان جان سالم برده‌اند، در این دوره از بین بروند، مشخص نیست.

مشخصات دریای خزر

این دریا که گاهی بزرگترین دریاچه جهان و گاهی کوچکترین دریای خودکفای کره زمین طبقه‌بندی می‌شود، بزرگترین پهنه آبی محصور در خشکی است. طول آن حدود ۱۰۳۰ تا ۱۲۰۰ کیلومتر و عرض آن بین ۱۹۶ تا ۴۳۵ کیلومتر است.

سطح دریای خزر در حدود ۲۸ متر پائین‌تر از سطح دریاهای آزاد است.  قسمت شمالی این دریا بسیار کم‌عمق است. به‌طوری‌که تنها نیم درصد آب دریا در یک‌چهارم شمالی دریا قرار دارد و عمق آن به‌طور میانگین کمتر از ۵ متر است. حدود ۱۳۰ رودخانه به این دریا می‌ریزند که اکثر آن‌ها از شمال غربی به دریا می‌پیوندند. بزرگترین آن‌ها رود ولگا است که هر سال به‌طور میانگین ۲۴۱ کیلومتر مکعب آب را وارد دریای خزر می‌کند. رودهای کورا ۱۳، اترک ۸٫۵، اورال ۸٫۱ و سولاک ۴ کیلومتر مکعب آب را سالانه وارد دریا می‌کنند. طبیعت بسته خزر آن را منزلگاه جانوران و گیاهان منحصربه‌فردی کرده‌است اما در عین حال موجب شده تا در مقابل آلودگی‌های کشاورزی و صنعتی و نفتی بسیار آسیب‌پذیر باشد. از منابع مهم دریای خزر ذخایر نفت و گاز موجود در زیر بستر دریا و همچنین انواع ماهیان خاویاری را می‌توان نام برد.

آیا اجرای طرح انتقال آب دریای خزر امکان پذیر است؟

حمزه جلالی، تحلیل گر اقتصادی و مدرس دانشگا درباره امکان پذیر بودن اجرای طرح انتقال آب دریای خزر معتقد است: با توجه به وجود رشته کوههای البرز مرکزی بصورت چند لایه و پایین بودن سطح آب دریایی خزر این امر ممکن نیست و در ثانی کویر استان سمنان همتراز با استانهای گلستان و مازندران و گیلان نیست و سطح خیلی بالاتر قرار دارد، و از این جهت امکان انتقال وجود ندارد چون وقتی آبی بخواهد از جایی به مکان دیگر منتقل گردد باید داری شیب باشد.

اجرای این طرح چقدر هزینه می برد؟

هزینه اولیه طرح با حفر تونل به طول حد اقل 100 کیلومتر با شیب به بالا نه پایین که باز طرح را دچار مشکل خواهد کرد ، در این حالت هزینه اجرای به روز آن 100هزار میلیار تومان هزینه حفر تونل خواهد شد که به هیچ وجه اقتصادی نیست. 

همچنین هزینه حفاظت و نگهداری مسیر و درصورت استفاده از پمپها برای انتقال آب و هزینه انتقال سالانه سر به میلیاردها تومان خواهد زد هزینه کردن در مورد این طرح هدر دادن بیت المال و حیف و میل کردن آن است.

بیشتر بخوانید: معضلات انتقال آب خزر به سمنان

در حدود صد سال پیش در یک روستایی در پای تپه ای رودخانه ای روان بود چند نفر از اهالی آن روستا تصمیم گرفتند در بالای این تپه آسیاب آبی بسازند اهالی جمع شدند و با بیل و کلنگ شروع به کندن کردن ظهر که خسته شدند ، جهت صرف نهار دست از کار کشیدند در همین زمان عروس خانواده نهار برای جمع کارگران آورد، در روستاها مرسوم هست کسانی که کار میکنند خدا قوت میگویند عروس خانواده نهار را زمین گذاشت و نشست بزرگ خانواده گفت عروس صدای خدا قوت شما را نشنیدیم عروس گفت : خدا قوت گفتم ولی شما در اثر صدای ریزش آب نشنیدید بزرگ خانواده به فکر فرو رفت و گفت عروس راست میگوید ما آب را چطور میخواهیم این بالا بیاوریم  گفت این عروس خیلی دانا هست و ....)حالا حکایت انتقال آب دریای خزر هم همینه 

تبعات زیست محیطی دریای خزر 

در صورت اجرای طرح، از یکطرف خروج آب از دریاخزر و از طرف دیگر ورودی آب هم به دلیل سدها و آب بندانهایی که در مسیر رودخانه های کوچک و بزرگ که به دریای خزر وارد میشوند، احداث شده اند ورودی آب دریا بشدت کاهش یافته است، هم اکنون خلیج گرگان درحال خشک شدن هست درصورتی که خروجی هم نداشته باشیم دریای خزر دارد میمیرد و خشک میشود.و باید به حالش فکری بکنیم.

خشک شدن خلیج گرگان با اجرای طرح

در صورت لایروبی کانال خوزین خلیج گرگان از خطر نابودی نجات می یابد و اگر آب دریای خزر برداشت گردد این خلیج کاملا نابود خواهد شد و سواحل بندر ترکمن و بندر گز کاملا خشک و کویر میگردد و شبه جزیره میانکاله دیگه شبه جزیره (زیستگاه خیلی از پرندگان نادر سیبری و حیوانات وحشی و اهلی می باشد)  نخواهد بود طبیعت بسته خزر آن را منزلگاه جانوران و گیاهان منحصربه‌فردی کرده‌است اما در عین حال موجب شده تا در مقابل آلودگی‌های کشاورزی و صنعتی و نفتی بسیار آسیب‌پذیر باشد.

استفاده از دریای عمان بجای دریای خزر برای انتقال آب

در صورتی که بخواهیم از آب دریاها برای آباد کردن و کشاورزی در کویر های مرکزی ایران استفاده کنیم بهترین راه استفاده از آب دریای عمان هست که به اقیانوس هند متصل است که هیچ وقت تمام شدنی هم نیست.

ذخایر نفت و گاز دریای خزر

از منابع مهم دریای خزر ذخایر نفت و گاز موجود در زیر بستر دریا و همچنین انواع ماهیان خاویاری را می‌توان نام برد،خط ساحلی دریا خزر حدود ۷ هزار کیلومتر، مساحت آن ۳۷۱ تا ۳۸۶ هزار کیلومترمربع (یک و نیم برابر خلیج فارس) و حجم آب آن نیز ۷۸۷۰۰ کیلومتر مکعب است. 

81 درصد آب ورودی این دریا را رود بزرگ ولگا تأمین می‌کند. عمق آن از شمال به جنوب افزایش می‌یابد. میانگین ژرفای این دریاچه در ناحیه شمالی کم‌تر از ۱۰ متر، در بخش میانی بین ۱۸۰ تا ۷۸۸ متر و در بخش جنوبی که آب‌های کناره ایران را تشکیل می‌دهد به ۹۶۰ تا ژرفای ۱۰۲۵ متری نیز در ناحیه جنوبی این دریاچه گزارش شده‌است. جهت جریان آب این دریاچه از سمت شمال غربی به جنوب شرقی است. دریای خزر از ۵۷۵ نوع گیاه، ۱۳۳۲ گونه جانور و ۸۵۰ نمونه ماهی برخوردار است؛ و ۹۰ درصد خاویار جهان از این دریای صید می‌شود. مهم‌ترین ویژگی اقتصادی خزر، نفت و گاز است نفت در خزر سال ۱۳۰۲ / ۱۹۲۳ در باکو کشف شد. ذخایر اثبات شده نفت در این دریای ۳۲ میلیارد بشکه می‌باشد و این یعنی حدود ۴ درصد از کل ذخایر نفت خاورمیانه. ذخایر احتمالی نفت این حوزه نیز در حدود ۱۶۳ میلیارد بشکه دیگر برآورد شده‌است. 

بنا بر گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA)، در سال ۲۰۱۱، آذربایجان ۵۶۲ میلیارد، روسیه ۱۷ میلیارد و ترکمنستان ۱ میلیارد فوت مکعب گاز از دریای خزر استخراج کردند در حالی که ایران در دریای خزر گاز استخراج نکرد. در سال ۲۰۱۲، آذربایجان روزانه ۸۹۰ هزار بشکه، ترکمنستان ۴۶ هزار بشکه، روسیه ۶ هزار بشکه و قزاقستان ۳ هزار بشکه نفت در دریای خزر استخراج کردند در حالی که سهم جمهوری اسلامی در استخراج نفت صفر بوده‌است.بجای انتقال آب دریای خزر و نابود کردن این دریا ، با سرمایه گزاری برای استخراج نفت و گاز از منابع مشترک فکری بکنیم.

انتقال آب دریای خزر و تخریب جنگل های هیرکانی

طراحان این پروژه عظیم، اشاره  به شیوه اجرا نکرده اند که آیا با حفر کانال و یا تونل و یا پمپاژ آب و  با ایجاد حوضچه هایی در دل کوه های سر به فلک کشیده لایه به لایه البرز مرکز که جنگلهای بزرگ هیرکان را در بر می گیرد. در این صورت شوری آب دریا به نابودی جنگلها منجر خواهد شد آیا هبچکس به این فکر کرده است؟ و یا با روش دوم با لوله های قطور از روی کوه های بزرگ که بعضا ارتفاع آنها بیش از دو هزار متر است طرح می خواهد اجرایی شود؟

نابودی جنگلها که شش های کره زمین هستند هزینه و خسارتش میلیاردها برابر بیش از فایده ناچیزی است که میخواهیم از کشاورزی سمنان ببریم. خسارتی که بر جنگلهای مسیر و زمین های بسیار حاصلخیز شمال جنگلها و همچنین به جوی های آبی که بعضا در دل جنگلها روان هستند و همه شور خواهند شد آیا برای اینها هم فکری شده است یا بعضی از دولتی ها و بعضی از نمایندگان بدون مطالعه دست به کاری می زنند که هزینه بزرگ مادی تقریبا 2 میلیارد دلاری و خسارات بزرگ و جبران ناپذیز زیست محیطی وارد می کنند یک منطقه ای را کویر! تا اندکی از کویری را که اصلا امکان نداره با این رویه  به زعم خودشان آباد کنند!

مسکوت ماندن پروژه از زمان دولت هاشمی

در زمان دولت هاشمی رفسنجانی اجرای این پروژه مطرح شد ولی مسکوت ماند، لازم به ذکر است طرحی که زمان آقای هاشمی با توجه به ایده ایشان که بر گرفته از کشور لیبی بوده مطرح شد، اتصال آب اقیانوس هند از طریق خلیج فارس یا دریای عمان به دریای خزر در حال مرگ بوده تا هم این دریا به دلیل احداث سدهایی که روی رودخانه های حوزه آبریز آنها به دریای خزر هست احیا گردد و هم در مسیر انتقال مناطق کویری از این آب منتفع گردند، دریای خزر هر سال آب آن کاهش می یابد تا جائیکه خلیج گرگان کاملا در حال خشک شدن است و هر سال چندین متر عقب نشینی دارد و اگر همین روند ادامه داشته باشد جزیره ای به نام آشورآده نخواهیم داشت و با ماشین میتوانیم به شبه جزیره میان کاله رفت و آمد کند.