کاخ چهلستون اصفهان با توجه به ماده تاریخهایی که بعضی از شعرای عصر صفویه در اشعارشان آوردهاند و با مراجعه به کتب و متون مربوط به آن روزگار، سال اتمام این بنا ۱۰۵۷ هجری در زمان سلطنت شاه عباس دوم بوده است. از جمله این شعرا (صائب تبریزی) ملک الشعراء آن روزگار است که طی قصیده بلند بالایی چهلستون (چهلستون) را توصیف کرده و در آخر قصیده با مصراع قبله گاه تاجداران باد دائم این مکان، سال ۱۰۵۷ هجری را بیان کرده است.
همچنین سال ساختمان کاخ چهلستون به موجب اشعاری که در جبهه تالار از زیر گچ خارج شده است مصراع: «مبارکترین بناهای دنیا» است که با حساب حروف ابجد سال ۱۰۵۷ هجری قمری (مصادف با ۱۰۲۶ هجری خورشیدی و ۱۶۴۷ میلادی) میشود ؛ یعنی پنجمین سال سلطنت شاه عباس دوم.
راز عدد 40 در کاخ چهلستون
اگرچه انعکاس ستونهای بیستگانه تالارهای کاخ چهلستون در حوض مقابل کاخ، مفهوم چهلستون را بیان میکند، علاوه بر آن عدد چهل در ایران قدیم کثرت و تعدد را میرساند و وجه تسمیه عمارت مزبور به چهل ستون میتواند به علت تعدد زیاد ستونهای این کاخ نیز باشد.
مؤلف کتاب معماری اسلامی نامگذاری این عمارت به چهلستون را « … نوعی بازی بصری قلمداد میکند زیرا نمائی با تعداد زیادی ستون در آب انعکاس یافته است … ».
نقوش ترکیبی دیوارها و سقف تالار در عمارت تاریخی چهلستون که در قالبهای زیبای لچک و ترنج قرار گرفتهاند و خطوط اصلی تقسیمات بنا که ترکیب زیبایی از نقاشی و کاشیکاری و سایر تزئینات متعدد و متنوع هستند این اثر با شکوه را به صورت یکی از بارزترین نمونههای معماری دوران صفویه درآورده است.
مطالب مرتبط : سودجویان به آثار بارستانی کرمانشاه حمله کردند
در حال حاضر عمارت چهلستون به صورت باغ موزهای که سالن مرکزی آن محل نمایش برخی از آثار هنری دورانهای مختلف ایران است مورد بازدید گردشگران خارجی و مهمانان داخلی قرار میگیرد.
کاخ چهلستون مربوط به چه دوره ای است؟
کاخ چهلستون اصفهان که بالغ بر ۶۷۰۰۰ متر مربع مساحت دارد در دوره شاه عباس یکم احداث آن آغاز شد. شاه عباس اول، کوشکی در میان باغ ساخت که هسته اولیه کاخ را تشکیل میداد و تالار میانی کاخ چهل ستون و غرفههای چهار گوشه آن را در بر میگرفت. این بنا در زمان شاه عباس دوم تکمیل شد.
توصیف کاخ چهلستون
ایوان کاخ چهلستون مرکب از دو بخش است یک بخش که بر ۱۸ ستون چوبی و رفیع استوار است چهار ستون وسط که بر روی ۴ شیر سنگی قرار گرفته و حجاری آنها به گونهای است که دو شیر به یک سر انسان نشان داده میشود. از دهان این چهار شیر آب فوران میکرد و به حوض مرمری تالار میریخت.
قسمت دیگر که کمی مرتفعتر است سردر ورودی تالار را تشکیل میدهد و در بعضی منابع آن را تالار آئینه نامیدهاند. این قسمت بر دو ستون قرار گرفته و سراسر آن مزین به آئینه کاری وسیع و پرکاری است که در آن آئینههای ریز و خوش نقش به صورت معرق در کنار آئینههای قدی و خشتی به کار رفتهاند.
مطالب مرتبط : معرفی عروس آذربایجان ایران
سنگ شیرها و مجسمههای سنگی اطراف حوض و داخل باغچهها تنها آثاری است که از دو قصر باشکوه دیگر صفویه یعنی آئینه خانه و عمارت سرپوشیده باقیمانده و به این محل منتقل شده است. تندیسهای چهارگانه در گوشههای استخر باغ، آناهیتا ایزدبانوی آبها هستند.
در ابتدا ستونها با پوششی از آینهکاریهای زیبا تزیین شده بوده که در زمان حکومت ظل السلطان قاجار در اصفهان این آئینه کاریها تخریب شده و روی نقاشیهای صفوی با گچ پوشانده شده است.
سقف تالار از قابهای چوبی و به اشکال مختلف هندسی ساخته شده است. تصویر قرینه حوض مرمرین وسط ایوان در تزئینات سقف مشاهده میشود. این قرینهسازی شباهت بسیاری با ایوان عالی قاپو دارد.
نمایش شاهکارهای هنری در کاخ چهلستون
تالار مرکزی کاخ که اختصاص به میهمانان خارجی و شخصیتهای کشورهای دیگر داشت حاوی نقاشیهایی است که وقایع تاریخی دوران های مختلف را بیان میکنند. این سالن باشکوه که بر گنبدی منقوش استوار است با لچکیهای رنگارنگ و طرحهای طلایی و شفاف از شاهکارهای هنری آن عصر محسوب میشوند.
نقاشیهای موجود در تالار مرکزی کاخ که برخی از آنها در عصر قاجار نقاشی شدهاند شرح پذیرایی شاه عباس اول و دوم و شاه طهماسب از امرای ترکستان و همایون هندی و نیز جنگ شاه اسماعیل اول با ازبکان است. دو تصویر دیگر که یکی روبروی در ورودی تالار و دیگری مقابل آن است جنگ چالدران در دوران شاه اسماعیل اول و جنگ کرنال در زمان نادر شاه افشار را به نمایش میگذارد.
در دو طرف سالن مرکزی عمارت چهلستون تصاویری از سفرا و اروپائیانی که در آن روزگار در اصفهان بودهاند نقاشی شده است. این تصاویر را دو نقاش هلندی آنژل Anjel و لوکار Lokar) نقاشی کردهاند.
مطالب مرتبط : پاییزگردی با امامزاده داوود
تالار ۱۸ ستون، تالار آئینه، شیرهای سنگی چهار گوشه حوض مرکزی، تزئینات طلاکاری و نقاشیهای سالن پادشاهی، تصویری از شاه عباس اول با تاج مخصوص و … از قسمتهای دیدنی عمارت چهل ستون به شمار میآیند.
تصویری از شاه عباس اول با تاج مخصوص و مینیاتورهای دیگری در اتاق گنجینه کاخ چهلستون وجود دارد که در سالهای ۱۳۳۴ و ۱۳۳۵ خورشیدی از زیر گچ خارج شدهاند.