چندین سالی است که ساخت و تولید فیلم و سریالهای مناسبتی و مذهبی به بهانه ماههای محرم و رمضان در ایران مرسوم شده است که البته مخاطبان بسیاری را به سو خود جلب میکند به طوری که هر ساله در این ایام طرفداران این نوع فیلم و سریالها جویای جدیدترین ساختهها هستند.
کارگردانان تاریخ سینمای ایران نیز تولیداتی با مضمون عاشورایی و محرم را داشتند که در ذهن مردم ماندگار است. با وجودی که هر یک از این فیلمها اعم مختارنامه، شب دهم، معصومیت از دست رفته و... بارها بازپخش آنها در ماه محرم از شبکههای مختلف سیما انجام شده است اما همچنان مخاطب دارد.
در این گزارش قصد داریم به مناسبت ایام سوگواری محرم به معرفی تعدادی از این فیلمهای پرطرفدار عاشورایی بپردازیم:
فیلم عاشورایی رستاخیز
فیلم سینمایی «رستاخیز» با محوریت قیام حضرت اباعبدالله الحسین (ع) ساخته احمدرضا درویش در سی و دومین جشنواره فیلم فجر در سال 92 اکران شد. به گفته وی برای ساخت این فیلم 10 سال زمان صرف شده است. همچنین فیلم نامه این اثر هفت بار توسط علمای مذهبی، مورخان و هنرمندان خوانده و با توجه به حاشیه نویسی های انجام شده بازنویسی شد.
بیشتر بخوانید: آخرین وضعیت اکران فیلم رستاخیز
«رستاخیز» که از مقطع تاریخی مرگ معاویه تا شهادت امام حسین (ع) در روز عاشورا را روایت میکند، در سی و دومین جشنواره فیلم فجر موفق به دریافت ٩ سیمرغ بلورین و جایزه مصطفی عقاد شد. همچنین «رستاخیز» در اولین حضور جهانی خود در جشنواره فیلم بغداد جایزه بزرگ و تندیس تماشاگران را گرفت.
دلیل اهمیت فیلم رستاخیر
رستاخیز تنها فیلمی است که به شکل مستقیم به واقعه عاشورا میپردازد. فارغ از حساسیت ها، «رستاخیز» میتواند الگویی مناسب برای کسانی باشد که دغدغه تصویری کردن عاشورا و اتفاقات پس از آن را دارند. فیلم درویش به خاطر پروداکشن عظیم هم مورد توجه است.
احمدرضا درویش برای ورود به واقعه عاشورا، داستانش را از زاویه نگاه بکیر (فرزند حر ابن یزید ریاحی) روایت میکند. او ابتدا همراه یزید است، اما به واسطه ماموریتی که دارد با رفتار و منش امام حسین (ع) آشنا میشود و در صف یاران او قرار میگیرد. فیلم از این منظر به قیام امام حسین (ع) و متن حوادث واقعه عاشورا میپردازد.
دلیل توقیف فیلم رستاخیر
بعد از اکران در جشنواره فجر اعتراضها مبنی بر نمایش چهره حضرت عباس (ع) و چگونگی روایت برخی وقایع شروع شد. بعد از اصلاح، فیلم میرفت که اکران عمومی شود، اما نشان دادن چهره حضرت با تجمع عدهای مقابل وزارت ارشاد همراه شد. سازمان سینمایی هم تا اطلاع ثانوی فیلم را به بایگانی فرستاد.
بنا بر نظر سینماگران، اگر این حواشی برای این فیلم ایجاد نمیشد، بیش از همه بهادر زمانی بازیگر نقش حضرت ابوالفضل (ع) مورد توجه قرار میگرفت. بازیگر نقش بکیر یعنی آرش آصفی هم چنین پتانسیلی داشت. هر دو، اما عجله کردند و دو انتخاب بد تلویزیونی داشتند.
فیلم عاشورایی روز واقعه
«روز واقعه» از فیلمهای ماندگار عاشورایی است که بیش از نیم قرن از زمان ساخت آن میگذرد. فیلمی خوش ساخت همراه با تصاویر و متن زیبا، چهره پردازی شخصیتها و فضاهای انتخاب شده در فیلمنامه به قلم بهرام بیضایی است در کنار موسیقی همگام و همپای با متن و بازی قوی و توانمند شخصیتها خصوصا علیرضا شجاع نوری در نقش اصلی فیلم، تماشاچی را در حال و هوای عاشورا قرار می دهد و احساس همدردی و توجه او را برمی انگیزد. تمام این عوامل است که باعث تولید فیلمی ماندگار شده که گذر زمان نتوانسته از جذابیت آن کم کند.
«روز واقعه» به کارگردانی شهرام اسدی و تهیهکنندگی مرتضی شایسته با فیلمنامه بهرام بیضایی که سال ۶۱ نوشته بود، در سال ۷۳ ساخته شد که در جشنواره سیزدهم فجر در ۱۰ رشته نامزد دریافت جایزه و در ۵ رشته موفق به کسب سیمرغ بلورین جشنواره شد.
روز واقعه روایتی از نهم محرم تا عاشورا
داستان فیلم از نهم محرم آغاز می شود: «عبدالله » جوان نصرانی تازه مسلمان به خواستگاری «راحله » دختر یکی از اشراف حجاز می رود. پس از ۳۷ بار جواب منفی شنیدن، سرانجام پاسخ مثبت می گیرد. مراسم عروسی آن دو برپا می شود. در شور و شادی مجلس، خبر درگیری نظامی بین سپاه کوفه و امام حسین علیه السلام پخش می شود.
عده ای عقیده دارند امام حسین برای رسیدن به خلافت خروج کرده و برای مجلس دنیا به سوی کوفه می رود. نومسلمان دچار شک می شود از سروش غیبی می شنود که «آیا کسی هست مرا یاری کند»؟ به یاد رؤیای پیشین می افتد رؤیایی که در آن، خودش، اسود آهنگر و دو تن دیگر را به یاری خوانده اند. و این آغاز سفری است که عبدالله را به حقیقت میرساند.
سریال عاشورایی شب دهم
سریال تلویزیونی شب دهم توسط حسن فتحی ساخته شد. سریال مناسبتی «شب دهم» در محرم سال 1380 که مصادف با عید نوروز بود، پخش شد و استقبال خوبی از آن شد، به طوری که به عنوان یکی از بهترین سریالهای مناسبتی همچنان از آن یاد میشود و بارها از شبکههای تلویزیونی هم پخش شده است.
حسن فتحی در ابتدا نمیخواسته «شب دهم» را برای تلویزیون بسازد. او قصد داشته آن را در قالب یک فیلم سینمایی برای حوزه هنری کار کند. سناریو را که مینویسد، متوجه میشود که قصه از حد یک کار سینمایی فراتر رفته است و باید به فکر یک ساختار چندساعته باشد؛ بنابراین از شکل سینمایی «شب دهم» منصرف میشود و سعی میکند در چارچوب مدیوم تلویزیون، این تم را پرورش دهد.
داستان سریال شب دهم
«شب دهم» درامی عاشقانه درباره عشق جوانی لوطی مسلک به نام حیدر خوش مرام به دختری اشرافزاده از خاندان بود. ماجرای این سریال از جایی جذاب شد که دختر، شرط ازدواج را اجرای ۱۰ شب تعزیه اجرا کند آن هم در زمانی که اجرای تعزیه از طرف رضا شاه ممنوع اعلام شده بود و مجازات سنگین داشت. جوان لاابالی داستان که نقش آن را حسین یاری بازی میکرد در جریان این تعزیهها خودش را پیدا میکند و از عشقی زمینی به عشقی بالاتر میرسد و در آخر هم کشته میشود.
بیشتر بخوانید: نقد عملکرد ضعیف صدا و سیما در ایام محرم
دلیل این شرط شاهزاده بعدها مشخص میشود که به دلیل خاطراتی است که از این مراسم در دوران کودکی خود داشته است، حیدر به اتفاق دوست خوب خود، یاور و بقیه نوچههایش این مراسم را برگزار میکنند تا اینکه در شب دهم و پایانی اتفاقات تلخی رخ میدهد و عاشق به معشوقش نمیرسد.
بودجه شب دهم چقدر بود؟
پس از موفقیت «شب دهم»، برخی منتقدان گفتند، این سریال با بودجه کلان برای ساخت سفارش داده شده است.
این شایعهها حسن فتحی را در مقام کارگردان بسیار آزار داد. او در این باره گفته است: بودجه اختصاص یافته به سریال «شب دهم» چه در مرحله نگارش فیلمنامه و چه در مرحلهی تولید، در مقایسه با کارهایی که در همان زمان تلویزیون تولید میشده، بسیار پایین بوده است. در آن زمان بودجه «شب دهم» به حدی پایین بود که تردید داشتیم میتوان کاری خوب ساخت یا نه؟! به آقای بشکوفه (تهیهکننده شب دهم) گفتم من به خاطر عشق به امام حسین (ع) این فیلمنامه را نوشتم و به خاطر عشق به امام حسین (ع) هم جلو میرویم. هرجا هم کمبود داشتیم با همکاری و قناعت مشکلات را حل میکنیم.
سریال عاشورایی سفر سبز
پس از موفقیت چشمگیر «شب دهم» باعث شد سریال ساختن برای محرم جدیتر گرفته شود چون میتواند مخاطب انبوهی جذب کند. این شد که یک سال پس از «شب دهم»، محمدحسین لطیفی هم دست به کار شد و داستانی پرکشش و جذاب را برای این ایام با مفاهیم عاشورایی پیوند زد و در قالب یک سریال به تصویر کشید.
مجموعه تلویزیونی «سفر سبز» به نویسندگی حسین پاکدل و تهیهکنندگی مجید اوجی در 15 قسمت 45 دقیقهای محصول 1381 شبکه سه سیماست که در آذر ماه 81 از این شبکه به پخش شد.
داستان سریال سفر سبز
داستان سریال «سفر سبز» درباره پسری به نام دنیل، جوانی خوشپوش با ظاهری آراسته بود که در ایران متولد شده، ولی از همان کودکی به آلمان منتقل و تحت سرپرستی خانوادهای آلمانی قرار میگیرد. او بعد از دیدن خوابی مشکوک تصمیم میگیرد به ایران بیاید و خانواده واقعیاش را پیدا کند.
در طول مسیر پیدا کردن مادرش با ماجراهای فرعی زیادی روبهرو میشود تا اینکه نهایتا گذشته دنیل کشف و معلوم میشود او فرزند زن و شوهری دانشجو و مبارز در زمان انقلاب بوده که توسط کسی به ساواک لو داده میشوند و فرزندشان(که همان دنیل است) هم به آلمانیها فروخته میشود.
سریال عاشورایی معصومیت از دست رفته
سریال «معصومیت از دست رفته» به کارگردانی داوود میرباقری دیگر سریال مناسبتی محرم بود که باتوجه به تسلط میرباقری در ساخت سریالهای تاریخی مخاطبانش را پیدا کرد و به یکی از ماندگارترین سریالهای محرمی تبدیل شد.
معصومیت از دست رفته مجموعهای تلویزیونی درباره جنایت و مکافات دینداران عصر اموی در مواجهه با واقعه کربلا به کارگردانی داود میرباقری، محصول سال ۱۳۸۲ است.
داستان سریال معصومیت از دست رفته
داستان این سریال، به سده نخست هجری برمیگردد. داستان این سریال با محوریت شخصیتی به نام شوذب خزانهدار کوفه شکل میگیرد. وی از یاران حضرت علی بود، منتهی اکنون خزانهدار کوفه و امویان شده و میرباقری شوذب را در میانه عشق بین دو زن ترسیم میکند. اولین زن ماریا است که زمانی مسیحی بوده است و خاطرات شیرینی از دوران خلافت امیرالمومنین علی(ع) دارد که به منزل آنها سر میزده و دستگیر فقر و تنگدستیشان بود.
دیدن شوذب، ماریا را به یاد حضرت میاندازد و همین بتدریج علاقه او را به شوذب شکل میدهد. اما زن دوم یک یهودی است به نام حمیرا که با شمایل کولیوار خویش، دل شوذب را میفریبد و او را بتدریج با وسوسه به راهیابی بیشتر به دستگاه خلافت امویان، از ایمان دور میسازد.
به این ترتیب سریال میرباقری در یک عرصه دوسویه شکل میگیرد: سویهای که نهایتش به سعادت ختم میشود و سویهای که فرجامش جز شقاوت نیست و اکنون شوذب باید بین این تنگنا راهی را برگزیند. شوذب به خاطر عشق به دختری یهودی به نام حمیرا از اسلام فرار میکند و در آخر در آتش از دنیا میرود. در واقع کشمکش بین عقل و عشق و اعتقادات، محور داستانی میشود که ۲۰ سال بعد به جنون شوذب میانجامد.
سریال عاشورایی مختارنامه
مختارنامه به کارگردانی داوود میرباقری و تهیهکنندگی محمد فلاح ساخته شد. این سریال برای نخستینبار در روز جمعه 9 مهرماه سال 89 از شبکه یک پخش شد. مختارنامه از فروردین سال1383 در احمدآباد مستوفی واقع در جنوب غربی اتوبان آزادگان تهران کلید خورد. این محل لوکیشن اصلی سریال یعنی مکه و کوفه را شامل میشد.
مختارنامه یک مجموعه تلویزیونی پیرامون زندگی و قیام مختار ثقفی به کارگردانی داوود میرباقری است.
جزییاتی از سریال مختارنامه
سریال مختارنامه توسط حسن میرباقری و محمد بیرانوند نوشته و در سال80 توسط داوود میرباقری بازنویسی شد. در سالهای81 و 82 این سریال وارد مرحله پیش تولید و چند ماه بعد در فروردین سال 83 فیلمبرداری کار آغاز شد. همزمانی فیلمبرداری و ساخت دکور باعث شد بسیاری از دکورها در زمان فیلمبرداری ساخته شود و تدوین کار نیز به صورت همزمان انجام گیرد. در این سریال بیش از 60 بازیگر اصلی، 140 بازیگر فرعی و بیش از 1500 نفر عوامل تولید در بخشهای مختلف فعالیت میکردند. هزینه تولید سریالی با این وسعت و عظمت 20 میلیارد تومان بود.
بیشتر بخوانید: زربی تنها کسی است که در کتاب مختارنامه نامش آمده
بازی فربیرز عربنیا در نقش مختار و فرهاد اصلانی، رضا کیانیان، رضا رویگری، فریبا کوثری، نسرین مقانلو و... از دیگر ویژگیها مثبت این مجموعه تاریخی بود که ساختش بیش از ۶ سال به طول انجامید.
داستان سریال مختارنامه
«مختار نامه» داستان زندگی مختار ثقفی را روایت میکند، به شکل مستقیم و غیرمستقیم به واقعه کربلا و قیام امام حسین(ع) پرداخته است.
قصهای که روایت مختار است و به واسطه آن مخاطب را با قصههای کربلا و جزئیات آن آشنا میکند. سریال «مختارنامه» در قالب چندین فیلم سینمایی مستقل هم تدوین شده است و همین باعث شده تا در سالهای اخیر دست خالی تلویزیون در ایام محرم و برخی دیگر مناسبتهای مذهبی دیگر را پر کند.
حکایت تیتراژ سریال مختارنامه
یکی دیگر از موضوعاتی که در حاشیه پخش سریال مختارنامه بهوجود آمد، آوازخوانی خواننده زن در تیتراژ سریال بود. این موضوع باعث شد تا پس از پخش سه قسمت سریال فوق، صدای این خواننده زن از روی تیتراژ آغازین که مرثیه علیاکبر خوانی بود برداشته و صدای اکبر سلطانعلی جایگزین آن شود. این تغییر ناگهانی تیتراژ آغازین سریال و گفتوگوی تلویزیونی رئیس سازمان صداو سیما با صدیقه بحرانی خواننده زن تیتراژ این موضوع را در اذهان تداعی میکرد که احتمال شکایت مداح و گردآورنده نوحههای بوشهری از سازندگان سریال بهدلیل انتشار بدون اجازه از صدا و نوحهها مطرح است.
همچنین بهنظر میرسید که گفتوگوی تلویزیونی انجامشده، نوعی دلجویی از این دو نفر یعنی صدیقه بحرانی و محسن شریفیان بوده است. چندی بعد گفتوگویی از این مداح منتشر شد که عنوان داشته بود که مدح اصغر خوانی و یا لالایی حضرت علیاصغر را برای صداو سیمای بوشهر خوانده و از اینکه این لالایی از طریق این سریال پخش شده خشنود است. به همین دلیل هیچ شکایتی از سازندگان این سریال ندارد. البته سازندگان سریال هم قطع شدن تیتراژ آغازین این سریال را بهدلیل ممنوعیت صدای خواننده زن اعلام کرده بودند.
در همین ایام زمزمه اعتراض محسن شریفیان درباره استفاده بدون اجازه از نوحهخوانیهای مردم بوشهر که توسط او گردآوری شده بود به گوش رسید. محسن شریفیان گردآورنده این آواها به آهنگساز سریال امیر توسلی درباره عدمرعایت قانون کپی رایت اعتراض کرد. درنهایت نیز آهنگساز این سریال نام او را بهعنوان گردآورنده نوحههای بوشهری در تیتراژ قید کرد. البته تا پیش از این زمان در تیتراژ نام محسن شریفیان و صدیقه بحرانی قید نشده بود.