لازم است بدانید عملیات بازار باز (OMO) به فعالیتی از سوی بانک مرکزی اطلاق می‌شود که به‌منظور جذب یا عرضه منابع به یک یا گروهی از بانک‌ها به انجام می‌رسد. بانک مرکزی می‌تواند به‌طور ساده اوراق قرضه دولتی را در این بازار بخرد یا بفروشد.

به زبان ساده تر، بانک مرکزی پول خود را به ‌عنوان سپرده برای زمان مشخصی در اختیار یک بانک تجاری قرار می‌دهد و در عوض یک دارایی مشهود (مثلا یک برگ اوراق قرضه) را به‌عنوان ضمانت دریافت می‌کند. 

عملیات بازار باز یک شیوه اولیه و مهم در اجرای سیاست‌های پولی است. هدف اصلی عملیات بازار باز علاوه‌بر تامین منابع کسری یا جذب منابع مازاد بانک‌های تجاری، کنترل نرخ بهره  و پایه پولی و در نتیجه به‌طور غیر‌مستقیم حجم نقدینگی  در کل اقتصاد است. 

در واقع بانک مرکزی هدفی را برای نرخ بهره تعیین می‌کند و سپس از طریق خرید یا فروش اوراق قرضه یا سایر ابزارهای مالی، نرخ هدف تعیین شده را محقق می‌سازد. علاوه‌بر نرخ بهره، نرخ تورم و نرخ ارز نیز از جمله اهداف دیگری هستند که می‌توانند مورد توجه سیاست‌گذار قرار بگیرد. بررسی‌ها اکنون نشان می‌دهد که عملیات بازار باز بسیار بهتر و دقیق‌تر از عملیات کنترل ذخایر، می‌تواند در جهت تنظیم پایه پولی به کار آید.

اگرچه عملیات بازار باز اکنون به یک روال و سیاست عادی در تمامی کشورهای توسعه یافته و حتی کشورهای در حال توسعه تبدیل شده است، ولی سوال اصلی آن است بانکی که در آن مشغول به کار هستید تا چه میزان با این ابزار آشناست؟

این ابزار تا چه میزان بر روی هدفگذاری های سیاستی بانک شما اثرگذار خواهد بود؟

با شروع عملیات بازار باز، مدیران عالی بانکهای تجاری برای سبد دارایی خود چه تصمیمی خواهند گرفت؟

عباس دادجوی توکلی، دکترای اقتصاد پولی و مدرس بانکی در این باره معتقد است: با توجه به نرخ بازدهی مناسب اوراق خزانه دولتی طی سال های اخیر، بسیاری از بانکها از ذخائر مازاد خود نزد بانک مرکزی برای خرید این اوراق بهره بردند. (بماند که بدون وجود ذخائر نیز میتوان چنین اوراقی خریداری کرد و کافی است بانک خریدار اوراق، حساب دولت یا فروشنده اوراق نزد خود را شارژ کند!)

بررسی صورت های مالی بانکهای بورسی نشان میدهد در سال 1396 ، "سهم اوراق قرضه دولتی یا همان اخزا" از سبد دارایی بانکها و شرکت های تابعه در حدود 2.5 درصد  بوده است. 

با این حال بازدهی برخی از این اوراق در حال حاضر "کمتر" از بازدهی است که بانکها از طریق وام دهی ذخائر در بازار بین بانکی می توانند حاصل کنند و این موضوع مطرح است که خرید اوراق جدید و یا نگهداری اوراق فعلی به صرفه است یا خیر؟

مطالب مرتبط: هدف کلیدی عملیات بازار باز کنترل تورم است

در حال حاضر و با توجه به شروع عملیات بازار باز این موضوع می تواند به عنوان چالشی اساسی در بازدهی طرف دارایی های نظام بانکی برای مدیران بانکی باشد.

پاسخ به این سوال بستگی به "زمان، میزان و نحوه ورود" بانک مرکزی در عملیات بازار باز بستگی دارد. 

می توان حدس زد در ابتدا برای ایجاد جذابیت بیشتر این مکانیزم (عملیات بازار باز) عرضۀ اوراق جدید دولتی در قیمتی کمتر از قیمت‌های موجود صورت پذیرد.

این موضوع به‌منزلۀ افت قیمت اوراق و افزایش نرخ بهره خواهد بود و می تواند بر قیمت اوراق فعلی نیز اثر منفی داشته باشد. با این مکانیزم شاید نگهداری اوراق فعلی برای بانکها کمی ریسکی  باشد. (بسته به قیمت خرید آنها دارد)

اما محاسبه واقعی بازدهی زمانی امکان پذیر است که از میزان و نحوه ورود بانک مرکزی برای خرید اوراق خزانه و تزریق ذخائر به بانکها آگاه باشیم.

بانک مرکزی با ورود به عملیات بازار باز، باید متناسب با عرضۀ اوراق جدید و برای خرید آن، ذخیره عرضه کند، صرفاً برای اینکه نرخ بهره را به همان تعادل قبلی بازگرداند و یا حتی نرخ بهره را نسبت به سطوح فعلی بیشتر کاهش دهد.

بنابراین شاید خرید اوراق در زمان شروع عملیات بازار باز نسبت به نگهداری اوراق فعلی برای بانکها صرفه بیشتری داشته باشد.