خاش، یکی از شهرهای استان سیستان و بلوچستانه، که با مرکز استان، یعنی زاهدان 180 کیلومتر فاصله داره، شهر خاش فعلی، در نزدیکی شهر خاش قدیمی قرار داره، که تاریخی پیدایش اون به قبل از حکومت نادر شاه افشار می رسه. این شهر، به دلیل اینکه نسبت به شهر های اطرافش، تو ارتفاع بالاتری قرار گرفته، خوش آب و هوا تر هستش. مهم ترین دلیلی که این منطقه رو به شهر تبدیل کرد ساخت قلعه نظامی در آن، جهت محافظت در برابر راهزنان بود.

خوراکی و سوغاتی خاش

بیشترغذاهای این شهر متکی بر نان هست و غذاهای بومی و محلی شهر خاش مثل تنورچه، خورشت اناردانه ، کشک محلی، گندم شیر ، سبزک، ترشک، راپنگ، مالیدگ، گوین و ... با چاشنی هایی نظیر آچار، رب انار و انار دانه زبانزد خاص و عامه، همچنین عسل کوهی، گلیم بلوچی، سکه دوزی، حصیربافی و ... از سوغات خاش به حساب میان.

گردشگری خاش

از مهم ترین جاذبه های گردشگری این شهر، می شه به قلعه ایرندگان، که محل سکونت حاکمان محلی افشاریه بوده، آتشفشان تفتان، که تنها آتشفشان نیمه فعال کشوره، قلعه حیدرآباد، غار گواتامک و چشمه آبگرم دوشین اشاره کرد.

قلعه حیدرآباد خاش

قلعه "حیدرآباد" در جنوب شرق خاش از جمله آثار تاریخی مهم شهرستان خاش به شمار می ره. این قلعه درسال1920میلادی توسط شخصی به نام (عیدوخان)، ساخته شد و تا سال1307 ه.ش به عنوان محل سکونت همین شخص و خانواده اش بوده. بعدها از این قلعه به عنوان محل نگهداری آذوقه و مهمات نیروهای انگلیسی به سرپرستی ژنرال دایر استفاده شده. عمده مصالح بکار رفته در قلعه خشت خام و کاهگله و دارای برج ها و طاق های هلالی زیباییه که توسط سازمان میراث فرهنگی مرمت و بازساری شده.

چشمه آبگرم دوشین

این چشمه در مسیرراه خاش – زاهدان ودر شمال شرقی کوه تفتان قرارداره. ازخاش تادوراهی اسکل آباد 40کیلومتر و از دوراهی تا روستای دوشین 14 کیلومتر و از این روستا تا مظهر چشمه 5 کیلومتره که باید پیاده طی شه، آب این چشمه خصوصیات آب های معدنی از نوع آب های جوی و آب های اتشفشانی نوخواسته رو داره و در ردیف آب های سولفات کلسیم همراه بامنیزیم و ولرمه. درجه ی حرارت آب 25 درجه سانتی گراده و میزان آبدهی آن 9 لیتر در ثانیه ست .

 آتشفشان تفتان

تنها آتشفشان فعال در ایران ،قله تفتان است که با ارتفاعی نزدیک به 4 هزار متر از سطح دریا یکی از جاذبه های علمی و تحقیقی این استان است. این منطقه از مسیر اصلی با حدود 28 کیلومتر فاصله از جاده اصلی قابل دسترسی است. تفتان در لغت به مکان بسیار گرم گفته می شود ولی در زمستان به دلیل وزش بادهای بسیار سرد و سنگین تردد و کوهنوردی در این مسیر سخت و کند است.

 روستای تمین

در 65 کیلومتری جنوب غربی شهر میرجاوه منطقه ای بسیار زیبا و شگفت انگیز به نام روستای تمین خودنمایی می کنه که در قسمت شمالی قله تفتان قرار داره، آب و هوای روستای تمین تابستان ها خنک و در زمستان ها فوق العاده سرده.شرایط آب و هوایی در این منطقه موجب تولید محصولات باغی متنوعی از جمله انجیر، توت، شاه توت، امرود(گلابی)،انگور، هلو، آلبالو، زرد آلو و بسیاری از از میوه های مناطق سرد سیر دیگر شده.

بیشتر بدانید:ایرانگردی؛جزیره قشم جزیره بی نظیرها

در دهستان تمین درختان خودرو دیگری از جمله انجیر کوهی، بنه، ارچن، گز و گواتام (بادام کوهی) به زیبایی ها و محصولات آن افزوده. کوه های تمین منابعی غنی و سرشاری از گیاهان دارویی درمنه، کلپوره، اسپنتان، مور، زامبول و درنگ است که در درمان بسیاری از بیماری ها در این منطقه کاربرد داره. از صمغ درخت موسوم به گونجک برای مسائل دندان پزشکی استفاده می شه.

 غار گواتامک

این غار در استان سیستان و بلوچستان، 120 کیلومتری جنوب شهر خاش و در بخش ایرندگان و در ارتفاع 1712 متری واقع شده . دهانه ورودی این غار به قطر حدود یک متره. پس از ورود به داخل غار، وارد دالانی به عرض 5/1 و ارتفاع 3 متر می شیم که هر چه جلوتر بریم عرض و ارتفاع بیشتر می شه تا جایی که در اواسط مسیر ارتفاع به حدود 10 تا 12 متر و عرض 30 تا 35 متر می رسه. انتهای این غار حدود 100 متری به غاری کم عرض ولی طولانی در دل کوهستان ختم می شه. خلاصه این که جدا از رودخانه زیبای ایرندگان و کوهستان باشکوه بیرگ، غار بسیار جالبیه که ارزش یک بار دیدن رو داره.‏

 قلعه ایرندگان

قلعه ایرندگان در سه طبقه و در زمینی به مساحت 564متر مربع ساخته شده. بناهای طبقه همکف به انبار و اصطبل و سیاه چال اختصاص یافته و دسترسی آنها از بیرون ‏می باشد، حیاط قلعه هم تراز طبقه اول بوده به جز قسمت مربوط به چاه آب که هم سطح طبقه همکف می باشد ‏و ورودی قلعه به گونه ای طراحی شده که توسط پله از تراز به طبقه اول می رسد. بنای اصلی قلعه ایرندگان در قاعده، به صورت مستطیل ساخته شده. به گونه ای که هر چه بر ارتفاع آن افزوده می شود از حجم آن کم می شود ودر ظاهر به شکل «مصطبه هرم» در می آیدکه موجب ایستایی بیشتر بنا و جلوگیری از رانش دیوارهای قطور و مرتفع آن می شود.

معماران چیره دست محلی با بهره گیری از تجربه خود، برای احداث قلعه تخم گیاهی به نام «توتری»را با گل مخلوط می کردند و ملاطی چسبناک می ساختند که وقتی خشک می شد، شدیدترین رگبارها و بارانهای فصلی بلوچستان نیز توانایی شستن آن را نداشت به همین دلیل بعد از این همه سال قلعه پایدار مانده. حصار قلعه با سه متر ارتفاع به شکل مستطیل دور تا دور قلعه را فرا گرفته وبه وسیله غلام گردهایی (محل ویژه ای برای نگهبانان و تیراندازان) در داخل دیوار و چهار برج چهار گوش در چهار راس حصار قلعه محافظت می کنند.

این قلعه در مجموع 10 اتاق کوچک و بزرگ داشته که در اطراف حیاط مرکزی جای گرفته اند و برای دسترسی به فضاهای حاکم نشین و تابستانی ، راه پله یی مخفی، کم عرض ، با شیب زیاد وجود دارد. قلعه ایرندگان بعد از زمان صفویه بویژه در زمان عصر افشاریه محل سکونت حاکمان محلی بوده است.

دریاچه سه دریا 

این دریاچه که از جاذبه‌های طبیعی ناحیه بلوچستان است، در فاصله ۷۵ کیلومتری شهرستان خاش و در قلل کوه تفتان واقع شده است. همان طور که از نام آن مشخص است، این دریاچه از سه دریاچه کوچک تشکیل شده که عمق دو دریاچه در قسمت شمالی کم و اغلب دارای آب گوارا است و دریاچه دیگر که نسبتاً بزرگ‌تر است، دارای آب دائمی و شور است.