هزار و یک دلیل می‌آورند که دوچرخه سواری خوب است و سلامتی می‌آورد و فراتر از گسترش تعاملات اجتماعی و خانوادگی دوچرخه سوار سبب کاهش آسیب های زیست محیطی و کاهش ترافیک در شهرها می‌شود.
با وجود هزار و یک مزایایی که برای دوچرخه سواری برشمرده اند، دوچرخه سواران شهری در ایران برخلاف برخی کشورهای پیشرفته ای که دوچرخه سوارانش از ماشین سوار و عابران پیاده حق تقدم بیشتری دارند، با موانع زیادی روبرو هستند.
از آدم گرفته تا ماشین برای دوچرخه سوران سد معبر درست می کنند و با وجود تمامی مسائلی که مانع گسترش دوچرخه‌سواری در شهر شده است، مدیران شهری می‌گویند که از دوچرخه‌سواری و دوچرخه‌سواران حمایت می‌کنند و توسعه این نوع حمل‌ونقل پاک را ضروری می‌دانند. در این راه گام‌های کوتاهی نیز برداشته شده، اما تاکنون در عمل راه به جایی نبرده و نتوانسته در گسترش دوچرخه‌سواری نقش بسزایی ایفا کند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد دلایل کلی توفیق‌نیافتن مدیریت شهری در توسعه دوچرخه‌سواری در مشهد را می‌توان در سه عامل «مسیرهای دوچرخه»، «دوچرخه‌های اشتراکی و ایستگاه‌های دوچرخه» و «نوع دوچرخه‌ها» خلاصه کرد.
پیش از بررسی این عوامل و راهکارهای رفع مشکلات آن، ابتدا باید پرسید چرا دوچرخه‌سواری شهری مهم است؟
یک فعال دوچرخه‌سواری شهری با اشاره به چرایی اهمیت دوچرخه‌سواری شهری «مدیریت برنامه»، «اجرای اقتصاد مقاومتی» و «گسترش تعاملات اجتماعی و خانوادگی» را فرای موضوعات «زیست‌محیطی» و «ترافیکی» از مزیت‌های دوچرخه‌سواری عنوان کرد.
سجاد حسینی اظهار کرد: مقصود ما دوچرخه‌سواری شهری به منزله تفریح نیست. دوچرخه‌سواری در شهر مزایای مختلفی دارد که شناخت آن می‌تواند دیدگاه شهروندان به این وسیله نقلیه را به کلی تغییر دهد.
وی ادامه داد: دوچرخه‌سواری شهری باعث مدیریت برنامه می‌شود و دوچرخه‌سواری می‌تواند با زمان‌بندی مناسب ضمن انجام کارهای روزانه، سلامتی و تندرستی هم داشته باشد.
حسینی با بیان اینکه «دوچرخه‌سواری شهری هم معنا با اقتصاد مقاومتی است»، تصریح کرد: این موضوع را می‌توان از چند جهت بررسی کرد. دوچرخه سواری شهری باعث تغییر در کلیت زندگی فرد می‌شود، یعنی کسی که دوچرخه‌سواری می‌کند با توجه به مقاومت بدنی بالایی که دارد می‌تواند در خانه اختلاف دمای کمتری با بیرون ایجاد کند.
وی خاطرنشان کرد: دوچرخه‌سواری بر تعاملات اجتماعی و خانوادگی فرد تأثیرات مثبت می‌گذارد، چراکه وی صبورتر شده و در سختی‌ها بیشتر تاب می‌آورد.
حسینی با اشاره به مزیت‌های اقتصادی دوچرخه‌سواری شهری، یادآور شد: از دیدگاه اقتصادی می‌توان به دوچرخه‌سواری به چشم یک فرصت نگاه کرد. با استفاده از آن می‌توان یک چرخه اقتصادی در کشور ایجاد کرد که متأسفانه با وجود تمام ظرفیت‌های موجود جای آن در اقتصاد کشور خالی است.
وی اضافه کرد: البته موضوعات زیست‌محیطی و کاهش ترافیک شهری نیز از دیگر مزیت‌های دوچرخه‌سواری شهری است که بیشتر به آن‌ها پرداخته شده است.
بر اساس گفته‌های این دوچرخه‌سوار شهری نباید به دوچرخه‌سواری صرفاً به عنوان یک تفریح نگاه کرد، بلکه باید با دید بازتری به مزیت‌های مختلف آن نگریست. مزیت‌هایی که شاید دانستن آن به حل مشکلات دوچرخه‌سواری شهری کمک کند.
1. مسیرهای دوچرخه
مسیر ویژه یکی از اصلی‌ترین موانع یا عوامل گسترش دوچرخه‌سواری شهری است. مسیرهایی که در سال‌های اخیر در شهر گسترش یافته و به حدود 120 کیلومتر رسیده، اما استاندارد نبودن آن مانع استفاده دوچرخه‌سواران شده است.
مسئول کمیته همگانی هیات دوچرخه سواری خراسان رضوی معتقد است ناپیوستگی خطوط، اشتراک خطوط با پیاده‌رو، سدمعبر خطوط، تردد موتورها و عابران پیاده از مسیرهای دوچرخه، کف‌سازی نامناسب مسیرها ارزش تردد در مسیرهای ویژه دوچرخه مشهد را پایین آورده است.
جمشید جعفری در این خصوص، اظهار کرد: ناپیوستگی خطوط ویژه مشکل اساسی خطوط دوچرخه در مشهد است. متأسفانه شبکه خطوط دوچرخه در همه خیابان‌هایی که لازم است اجرا شود، کشیده نشده است.
وی ادامه داد: مشترک بودن خطوط احداث شده با پیاده‌رو مشکل دیگر خطوط است. به جای اختصاص بخشی از فضای خیابان، اکثر مسیرهای دوچرخه‌ای که تاکنون در مشهد احداث شده‌اند در درون پیاده‌روها ایجاد شده‌اند که محدودیت را هم برای دوچرخه‌سوار و هم برای شخص پیاده به وجود آورده است.
جعفری تصریح کرد: همچنین مشکلات سدمعبر خطوط توسط کسبه و پارک وسایل نقلیه بر روی مسیرهای دوچرخه و تردد موتورها و عابران پیاده از مسیرهای دوچرخه وجود دارد.
وی «کف‌سازی نامناسب مسیرهای دوچرخه» را مشکل دیگر این خطوط عنوان کرد و گفت: با توجه به این مشکلات، ارزش تردد در مسیرهای ویژه دوچرخه پایین می‌آید و اگر دوچرخه‌سواری بخواهد در شهر دوچرخه‌سواری کند، ترجیح می‌دهد به جای مسیر دوچرخه از مسیر سواره استفاده کند.
سجاد حسینی، فعال دوچرخه‌سواری شهری، نیز «ناپیوستگی مسیرها»، «عرض کم»، «یک‌طرفه بودن» و «نبود علایم ایمنی در پیچ‌ها و محل‌های خطر» را از جمله مشکلات دوچرخه‌سواری در مسیرهای ویژه مشهد عنوان و تأکید کرد: متأسفانه با وجود تمامی این مشکلات بزرگترین مشکل، مردم هستند که بدون اهمیت برای دوچرخه‌سواری به روش‌های گوناگون مسیرهای دوچرخه را سد می‌کنند.
مدیران شهری خود نیز بر مشکلات خطوط دوچرخه اذعان داشته و وعده رفع این مشکلات را می‌دهند.
مجتبی بهاروند، رئیس کمیسیون حمل‌ونقل و ترافیک شورای اسلامی شهر مشهد با تأیید مشکلات خطوط دوچرخه، بیان کرد: مشکلات مسیرهای دوچرخه مشهد از جمله پیوسته نبودن، عرض کم و قرارگیری در مسیر پیاده‌رو را قبول داریم و به دنبال رفع آن هستیم. با این وجود در راستای پیوستگی خطوط اقدامات خوبی انجام گرفته و اولویت ما پیوستگی خطوط دوچرخه است.
2. دوچرخه‌های اشتراکی و ایستگاه‌های دوچرخه
مشهد یکی از نخستین شهرهای کشور بود که روند ایجاد دوچرخه‌های اشتراکی را با احداث ایستگاه‌های دوچرخه در سطح شهر آغاز کرد؛ سیستمی برگرفته از شبکه دوچرخه‌های اشتراکی خارجی که اگر به درستی اجرا می‌شد می‌توانست دوچرخه‌سواری در مشهد را متحول کند. بر اساس این طرح قرار بود روند دریافت و تحویل دوچرخه‌ها به صورت کاملاً هوشمند و بدون نیاز اپراتور انجام شود، اما اجرای نادرست، موجب شکست این طرح شد.
جمشید جعفری، مسئول کمیته همگانی هیأت دوچرخه‌سواری خراسان رضوی در این خصوص، گفت: به منظور حل مشکلات ایستگاه‌های دوچرخه سطح شهر با توجه به بازخوردهایی که از دوچرخه‌سواران گرفته‌ایم پیشنهاداتی به شهرداری داده‌ایم.
وی ادامه داد: بر اساس یکی از این پیشنهادات، این ایستگاه‌ها به پاتوق دوچرخه تبدیل می‌شوند، یعنی قسمتی به امانت دوچرخه‌های شخصی مردم اختصاص می‌یابد و قسمتی دیگر به اجاره دوچرخه‌های مناسب تبدیل می‌شود. همچنین می‌توان قسمتی را به سرویس دوچرخه‌ها اختصاص داد.
مسئول کمیته همگانی هیأت دوچرخه‌سواری خراسان رضوی تصریح کرد: البته باید دریافت و تحویل دوچرخه‌ها به صورت هوشمند و بسیار راحت‌تر از وضعیت کنونی آن باشد.
همچنین سجاد حسینی، این دوچرخه‌سوار شهری، دوچرخه‌های نامرغوب و وجود ایستگاه برای دریافت و تحویل دوچرخه را از عمده‌ترین دلایل شکست پروژه ایستگاه‌های دوچرخه مشهد بر شمرد و افزود: برای نمونه ممکن است در محل زندگی یا کار فرد ایستگاه دوچرخه وجود نداشته باشد یا آن ایستگاه تعطیل بوده و دوچرخه نداشته باشد.
وی اجرای طرح دوچرخه‌های اشتراکی در تهران را نمونه موفقی عنوان کرد که می‌توان از آن الگوبرداری کرد و ادامه داد: در این طرح نرم‌افزاری بر روی تلفن همراه نصب می‌شود و مردم از طریق آن دوچرخه تهیه می‌کنند. این مدل بسیار کاراتر است، چراکه لزومی ندارد دوچرخه‌ها به ایستگاهی خاص تحویل داده شود و قابلیت دستیابی به آن راحت‌تر است.
با این وجود مسئولان شهری مشکل اصلی ایستگاه‌های دوچرخه را قرارداد منعقد شده در دوره گذشته مدیریت شهری و نحوه اجرای آن عنوان کرده و حل مسئله را منوط به حل مشکلات حقوقی و قضایی آن می‌دانند.
خلیل‌الله کاظمی، معاون عمران، حمل‌ونقل و ترافیک شهردار مشهد، در این خصوص، بیان کرد: اولویت ما حل مشکل قرار داد ایستگاه‌های دوچرخه است که در دوره قبل بسته شده و اشکالاتی به آن وارد است. همچنین دستگاه‌های نظارتی و قضایی نیز به آن ورود پیدا کرده‌اند و شهرداری پس از اعلام نظر دستگاه قضایی می‌توان به آن ورود کند.
3. نوع دوچرخه‌ها
نوع دوچرخه و امنیت دوچرخه مسئله‌ای است که با وجود اهمیت و نقش ویژه آن در گسترش استفاده از دوچرخه در سطح شهر کمتر به آن پرداخته می‌شود.
جمشید جعفری، مسئول کمیته همگانی هیات دوچرخه سواری خراسان رضوی در این خصوص، عنوان کرد: با سیاست‌های ارزی و وارداتی کشور متأسفانه دوچرخه در لیست کالاهای لوکس قرار گرفته و بر این اساس قیمت آن به شدت بالا رفته است. از سوی دیگر کارخانه‌های تولید دوچرخه داخلی هم با مشکلاتی مواجه هستند و توان و ظرفیت پاسخ به نیاز شهرها و شهروندان را ندارند.
وی افزود: در این شرایط تهیه دوچرخه برای خانواده‌ها مشکل شده است. این خود معضلی است که دوچرخه‌سواری را به خطر می‌اندازد. در این راستا نیاز به کمک‌های دولتی وجود دارد تا دوچرخه از لیست کالاهای لوکس درآمده و این مشکل حل شود.
جعفری همچنین با بیان اینکه «متأسفانه بسیاری از مردم در زمینه انتخاب دوچرخه اطلاعات کمی دارند»، تصریح کرد: باید توجه داشت که در شهر باید از دوچرخه شهری استفاده شود. متأسفانه اکثر مردم دوچرخه کوهستان می‌خرند.
وی خاطرنشان کرد: دوچرخه کوهستان -همانگونه که از نام آن مشخص است- مربوط به کوهستان و خارج از شهر است، اما دوچرخه شهری مشخصات ویژه استفاده در شهر را دارد. وزن آن کمتر بوده و عرض چرخ‌های آن نیز کم است و با سرعت بیشتری حرکت می‌کند. همچنین این دوچرخه‌ها امکان نصب سبد وسیله دارند که می‌توان وسایل اضافی خود را در آن قرار داد.
مسئول کمیته همگانی هیات دوچرخه سواری خراسان رضوی بیان کرد: با این وجود متأسفانه این دوچرخه‌ها به مردم معرفی نشده است و مردم اطلاعاتی از آن ندارند. همچنین عرضه دوچرخه‌های شهری محدود است و فروشنده‌ها نیز تمایل دارند دوچرخه کوهستان بفروشند.
وی با بیان اینکه «در این خصوص موضوع امنیت دوچرخه نیز مطرح است»، گفت: امنیتی برای دوچرخه کسی که بخواهد با دوچرخه شخصی در سطح شهر تردد کند وجود ندارد. پارکینگ ویژه‌ای برای دوچرخه‌ها و محلی که بتوان دوچرخه را با اطمینان پارک کرد وجود ندارد و با این وجود مردم ترجیح می‌دهد از دوچرخه خود استفاده نکند.
همچنین سجاد حسینی، این دوچرخه‌سوار شهری، با اشاره به قیمت بالای دوچرخه‌ها، اظهار کرد: لازم است از خرید دوچرخه‌های شهرهای شهری حمایت شود و این می‌تواند باعث افزایش استفاده مردم از دوچرخه شود.
به گزارش تيتربرتر، قیمت دوچرخه بسته به کارکردشان و اندازه شان متفاوت است که به طور متوسط از 1.5 میلیون تا 10 میلیون تومان ارزش گذاری شده است.
دوچرخه‌های مورد استفاده در ایستگاه‌های دوچرخه مشهد نیز وضعیت نامطلوبی دارند. شرایطی که همه بر آن ادغان دارند. مجتبی بهاروند، رئیس کمیسیون حمل‌ونقل و ترافیک شورای اسلامی شهر مشهد در خصوص وضعیت دوچرخه‌های موجود در ایستگاه‌های دوچرخه سطح شهر، گفت: این دوچرخه‌ها کیفیت مناسبی ندارند و از رده خارج شده محسوب می‌شوند که همین امر سبب شده تا با استقبال شهروندان همراه نشود.
علاوه بر این مشکلات فنی، مشکلات فرهنگی و اجتماعی نیز بر موانع پیش پای دوچرخه‌سواری در مشهد افزوده است. با وجود تمامی این مسائل، گسترش دوچرخه‌سواری در شهر کار آسانی نخواهد بود و فعالیت‌های توأمان عمرانی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی را می‌طلبد. راهی پر مانع که طی کردن آن عزمی جدی می‌طلبد.
گزارش از نیما رهنما، خبرنگار اجتماعی ایسنا- منطقه خراسان
