بسیاری از آسیب‌های اجتماعی از دوران نوجوانی آغاز می‌شود که اگر والدین و حتی خود فرد از حوادث این دوران غافل شود آینده نه چندان روشنی پش روی وی خواهد بود بنابراین لازم است افراد نسبت به چالش های دوران نوجوانی که به تغییرات جسمی و روحی فردی مربوط می شود، بیشتر آگاهی پیدا کنند چرا که به دلیل تغییرات هورمونی، فرد دچار فشارهای روحی و جسمی شده و از سوی دیگر تغییرات رفتاری و روانی او درهای جدیدی را به زندگی اش باز می کند. در واقع در این دوران است که والدین باید تمام هم و غم خود را به کار گیرند تا نوجوان این مرحله حساس را پشت سر بگذارد. 

والدین مهمترین نقش را در شکل گیری هویت در نوجوانان بر عهده دارند. امنیت خانواده و والدین به خوبی می تواند فردی بسازد که به محض رسیدن به دوران بلوغ بتواند درک صحیحی از زندگی خود داشته باشد و در یافتن مسیر موفقیت سردرگم نشود. این نوجوان راه حل برطرف کردن مشکلات عاطفی و جنسی خود را در خانواده و در زیر سایه محبت والدین می بیند. کمتر دچار افسردگی شده و می داند که از زندگی چه می خواهد.

دوران نوجوانی، دوران بسیار پر چالشی است. این دوره با توجه به تاثیرات محیطی و فردی دچار افت و خیز های فراوانی است. از مهمترین چالش های این دوره، شکل گیری هویت در نوجوانان است. به همین دلیل آگاهی والدین از این دوران مهم، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. قبل از هر چیز بهتر است در مورد هویت و عوامل موثر بر هویت توضیحاتی ارائه دهیم.

هویت چیست؟

هویت همان جمله معروف «من هستم» است. هویت در لغت به معنی شناخت شخصیت، اخلاق، ذات هستی و وجودی هر فرد است.

هویت یعنی مجموعه رفتارهای هر فرد که متمایز و متفاوت از دیگران است و شخصیت او را شکل می دهد. هویت معمولا در دوران بلوغ و همزمان با تغییرات جسمی و رفتاری شکل می گیرد. بحران هویت در نوجوانی یعنی عدم توانایی در شکل دادن به شخصیت و رفتارهای خود. بالطبع این بحران نشانه مشکلات عاطفی و روحی در دوران کودکی است.

هویت بر سه بخش است:

• هویت فردی
• هویت اجتماعی
• هویت خانوادگی
• هویت اقتصادی

به گفته روان شناسان و متخصصان ابتدا باید فرد به شناخت خود برسد و سپس بتواند دراجتماع حضور پیدا کرده و هویت اجتماعی خود را بشناسد. در هویت خانوادگی نوجوان رفته رفته جایگاه وارزش خود را می شناسد و در واقع صاحب نظر شده و خود را جزئی از این خانواده می داند.

شکل گیری هویت به چه عواملی بستگی دارد

شناخت فردی

اولین مرحله شکل گیری هویت در نوجوانان، فکر کردن درباره خود، خانواده و اجتماع است. در این مرحله نوجوان اهداف و زندگی آینده خود را در زندگی تجسم می کند. مرحله ای بسیار سخت که ممکن است بسیاری از نوجوانان از عهده آن بر نیایند و دچار بحران هویت شوند. پس در ابتدا نوجوان جایگاه خود را در این دنیا می شناسد و به علت وجودی خود پی می برد.

عوامل خانوادگی

بعد از شناخت هویت، مهمترین عوامل موثر در شکل گیری هویت نوجوانان، خانواده است. والدین عزیز باید توجه خود را به فرزندشان را دو برابر کنند. چه بسیار نوجوانانی وجود دارند که به دلیل رها شدن و طرد شدن از سمت والدین دچار بحران های هویتی شده و سردرگم و گیج می شوند که علت به وجود آمدنشان چیست و همین بحران هویت چه بسا به خودکشی ختم می شود. هویت نوجوان زمانی رشد می کند که بتواند در خانه نظراتش را بیان کند و مدام او را ساکت نکنند. او نیاز دارد به عقایدش احترام بگذارند و او را به عنوان یک فرد صاحب نظر در خانه بپذیرند. 

عوامل اجتماعی

از دیگر عوامل شکل گیری هویت در نوجوانان عوامل اجتماعی است. همانگونه که در خانواده باید نوجوان را به رسمیت بشناسند جامعه نیز باید او را به عنوان یک فرد صاحب عقیده قبول کند و به نظرات و ایده های آنها احترام بگذارد و او را تشویق و تحسین کند.

عوامل اقتصادی

از جمله عوامل مهم در شکل گیری هویت در نوجوانان عوامل اقتصادی است. در خانواده هایی که فقر و نداری را تجربه می کنند نوجوان با بحران شخصیت شدیدی روبروست. او مدام از خود سوال می کند چرا من؟ گناه من چیست که باید همچین شرایطی داشته باشم؟ تاثیری که مسائل اقتصادی بر روی هویت نوجوان دارد به قدری زیاد است که شاید هیچ عامل دیگری نتوان روی او تاثیر گذار باشد.

عوامل فرهنگی

فرهنگ هر جامعه نیز تاثیر مهمی در شکل گیری هویت نوجوان خواهد داشت. نوجوان در این مورد در مقام مقایسه بر می آیند و مدام فرهنگ جامعه خود را با جوامع دیگر مقایسه می کند. این موضوع باعث می شود که او دچار دوگانگی شخصیت شود و نمی داند مدام مسیر درست است و کدام مسیر غلط.

خیال پردازی

این عامل نیز تاثیر مستقیمی بر روی شکل گیری هویت در نوجوانان دارد. نوجوان مدام خود را در شرایط مالی و فرهنگی و مکان های مختلف تصور می کند. از لحاظ عاطفی نیز او در ذهن خود مدام خیال پردازی می کند. بعد از اینکه به خود می آید می بینید که شرایط کاملا متفاوت با آن چیزی است که در ذهنش تجسم کرده و به همین دلیل دچار افسردگی های شدید روحی خواهد شد.

مراحل شکل گیری هویت در نوجوانان چیست؟

1. مرحله گیجی و سردرگمی

اولین مرحله شکل گیری هویت در نوجوانان است. در این حالت نوجوان نمی داند چه می خواهد. نه می تواند به تنهایی تصمیم بگیرد و نه تصمیمات دیگران را به راحتی می پذیرد. در این مرحله، زندگی برایش بسیار بی اهمیت می شود و توجهی به خود نمی کند و نمی داند چگونه رفتار کند تا دیگران را راضی نگه دارد. در واقع این مرحله بسیار خطرناک است و باید حتما مورد توجه والدین قرار بگیرد.

2. مرحله وابستگی

از جمله مراحل مهم در شکل گیری هویت در نوجوانان محسوب می شود. در این مرحله نوجوان نمی داند چه تصمیمی برای زندگی آینده اش بگیرد. از لحاظ مالی و فکری نیز به والدینش وابسته است. در این مرحله باید به او مسئولیت بدهید و او را آزاد بگذارید. اجازه دهید به کارهایی که تا قبل از آن توانایی انجامش را نداشته دست ببرد. حتی اگر اشتباهی کرد او را سرزنش نکنید.

3. مرحله بی توجهی

مرحله سوم در شکل گیری هویت در نوجوانان، مرحله بی توجهی است. در این مرحله نوجوان کاملا به محیط خود اشراف دارد و همه چیز را مد نظر قرار می دهد. در این مرحله نوجوان بسیار ریز بین تر می شود اما نسبت به اطراف و رفتار دیگران بی توجه تر. مثلا می داند که خواهر و برادر او به کمک احتیاج دارند اما اهمیتی به این موضوع نمی دهد.

4. مرحله دستیابی به هویت

در این مرحله، بحران کمی کمتر شده و نوجوان می تواند بین خواسته های خود و خواسته های خانواده و اجتماع مصالحه برقرار کند. یعنی به مرحله درک می رسد. نوجوان کمی آرامتر می شود و میتواند در تمام حوزه ها نظرات خوب و معقولی بدهد. فکر خود و مستقل تصمیم بگیرد و اظهار نظر کند. در این مرحله شکل گیری هویت نوجوان دوران سخت خود را سپری می کند و در واقع هدف ها و نیازها و راه های رسیدن به کسب موفقیت را در ذهنش کاملا ترسیم می کند.

شاخص‌های بحران هویت در نوجوانی

بحران هویت در نوجوانی یعنی عدم توانایی در شکل دادن به شخصیت و رفتارهای خود. بالطبع این بحران نشانه مشکلات عاطفی و روحی در دوران کودکی است. از مشخصه های بحران هویت در نوجوانی این است که نوجوان دچار عدم تعادل در زندگی می شود. همین عدم تعادل باعث ایجاد تضادها در خواسته های نوجوان شده و در واقع نمی داند او چه می خواهد.. از طرفی پدر و مادر خود را دوست دارد و از سوی دیگر از سخت گیری های آنها به تنگ آمده و یا با نظراتشان مخالف است و به همین دلیل مدام با آن ها درگیر می باشد. در مورد مسائل اجتماعی نمی داند با دوستانش ارتباط برقرار کند یا خیر، نمی داند تنهایی او را بهتر می کند و یا در جمع بودن به او آرامش می دهد. مدام مضطرب است و کارهای عجیب و غریب انجام می دهد.

مطالب مرتبط: اثرات مخرب طلاق والدین بر روحیه فرزندان

از لحاظ اقتصادی نمی داند که چه کاری به صلاحش است و نمی داند دوست دارد مستقل باشد و با به والدین خود وابسته بماند. این موضوع باعث سرخوردگی در زندگی و عدم اعتماد به نفس او خواهد شد. مدام بهانه گیری می کند و هیچ چیز در زندگی خوشحالش نمی کند. این نوجوان گاهی گوشه گیر و گاهی تنهاست و گاهی پرخاشگر می شود. همین عدم تعادل در زندگی، دچار مشکلات روانی و اختلالات روحی خواهند شد.

مراحل کنترل بحران هویت در نوجوانی

حس اعتماد او را تقویت کنید

از جمله راهکارهای مهم در جلوگیری از بحران هویت در نوجوانی این است که اعتماد به نفس او را تقویت کنید. اگر به او اعتماد کنید و اعتماد او را جلب کنید. زیرا در این صورت باعص می شود که نوجوان حس کند وجود دارد و خود را فردی جدا از خانواده نمی بیند. به نظراتش و حرف هایش احترام بگذارید و اجازه اظهار نظر به آن ها بدهید. مدام به او بگوید " من به تو و نظراتت ایمان دارم"مطمئنم که بهترین تصمیمات را می گیری". این جملات کوتاه و ساده باعث تقویت روحیه او خواهد شد.
عشق و محبت

عشق ورزیدن به نوجوان از مهم ترین راه حل های کنترل بحران هویت در نوجوانی است. نوجوان در این دوران به دلیل مشکل در برقراری تعادل روحی و روانی، به توجه و مهربانی نیاز دارد. در این صورت است که حس می کند وجود دارد و ارزشمند است. با محبت کردن به او نیز یاد بدهید که دیگران را دوست داشته باشد. راه خوب بودن را به او بیاموزید. اجازه دهید کمی انرژی خود را خالی کند. کمی صبور باشید و جواب تنش ها و پرخاشگری های او را با محبت بدهید و تاثیر آن را ببینید.

انعطاف پذیر باشید

از دیگر روش های مدیریت بحران هویت در نوجوانی، انعطاف پذیری والدین است. بیشتر نوجوانان در این سن انعطاف ناپذیر هستند و در مقابل نظرات دیگران کوتاه نمی آیند و حرف خود را می زنند. اما آیا می شود جواب او را با لجبازی داد؟ به نظر شما آیا این رفتار صحیحی در برخورد با نوجوانان است؟ قطعا اینگونه نیست. سعی کنید در مقابل نوجوانان کمی انعطاف پذیر باشید و اجازه دهید او نیز نظرش را بگوید. اگر با نظرش مخالف بود و یا نظراتش را نپسندیدید، در آن لحظه سکوت کنید و با ملایمت با او رفتار کنید ولی بعد از آن نامه ای به او بنویسید و از خطرات این تصمیمش او را آگاه کنید. تاکید کنید که خیر و صلاح او را می خواهید.

این گونه رفتارها به راحتی نوجوانان را در مسیر درست قرار می دهد و او را از دوگانگی و دو دلی دور خواهد کرد. البته تا می توانید برای او مثال بیاورید که این تصمیمش چه آینده ای دارد و چه ضررهایی به او می رساند.

به او مسئولیت بدهید

بر اساس تحقیقات روان شناسان و روانکاوان مسئولیت ناپذیری، ریشه اصلی بحران هویت است. اگر به نوجوان مسئولیت ندهیم راه افکار ناسالم و رفتارهای نادرست را به او نشان می دهیم. عدم قبول مسئولیت پذیری باعث ایجاد مشکلات روحی و روانی شدید در نوجوان می شود و باعث می شود ندانند که او برای چه به دنیا آمده و وظیفه اش چیست؟ نوجوان فعال و با مسئولیت می داند که در زندگی چه می خواهد و قرار است در آینده چه کاری را انجام دهد. تا می توانید در خور سن نوجوانانبه آن ها مسئولیت بدهید.

عوارض بحران هویت در نوجوانی چیست؟

• شخصیت ضعیفی دارند
• قدرت تشخیص پایینی دارند
• مدام در حال افکار بیهوده است
• مدام در تخیلات خود به سر می برند
• پرخاشگر است و نمی داند چه می خواهد
• در حرف هایش ادب را رعایت نمی کند
• عدم برنامه ریزی زمانی برای فعالیت ها
• دوست دارد تنها باشد
• اعتماد به نفس پایینی دارد
• وظایف خود را نمی شناید
• میل و رغبتی برای ادامه زندگی ندارد
• در اجتماع رفتارهای عجیب و غریبی از خود نشان می دهد
• گرایش شدید به جنس مخالف دارد
• به همه چیز شک دارد
• به ارزش های دینی و اسلامی اهمیت نمی دهد
• ثبات عاطفی ندارد
• از جمله مشخصه های بحران هویت در نوجوانی این است که نمی تواند به تنهایی برای آینده خود تصمیم بگیرد و هیچ نظری برای خود و زندگی ندارد. در واقع هیچ انگیزه ای برای نظر دادن ندارند.
• از خود بیگانه هستند یعنی ارزش های اجتماعی را نادیده گرفته و دچار انحرافات شدید اخلاقی و اجتماعی شده اند.
• گرایش شدید به مواد مخدر پیدا می کنند: در بحران هویت نوجوانی گرایش به سیگار و مواد مخدر و امتحان کردن قرص های مختلف روان گردان و نوشیدن مشروبات الکلی است.
• مضطرب هستند و مدام دلهره دارند
• از زندگی کاملا نا امید هستند
• افسرده هستند و علت آن را نمی دانند
• دچار مشکلات جسمانی می شوند. تهوع دارند. بی اشتها هستند و سرگیجه دارند.