دبیر سی و هشتمین دوره جشنوار فیلم فجر صبح امروز با حضور در یک برنامه تلویزیونی در شبکه پنج، تلاش کرد ابهامات در اعلام اسامی فیلم های بخش نگاه نو را به نوعی توجیه کند. صحبتهایی که او امروز در برنامه صبحگاهی «یه روز تازه» در این باره بیان کرد، در حالی بود که سال گذشته او نظرات دیگری داشت!
ابراهیم داروغه‌زاده که سال گذشته به عنوان دبیر سی و هفتمین دوره جشنوار فیلم فجر در برنامه «شهر فرنگ» شبکه خبر حاضر شده بود، انتخاب فیلم های دوم یا چندم کارگردانان را برای شرکت در بخش نگاه نو، ناشی از یک «نقص» دانسته بود. نقصی که به گفته او قرار بود طی بازنگری در آیین نامه این رویداد برای سال جاری رفع شود که نشد. او در آن برنامه گفته بود: «طبق آیین نامه ملاک پروانه ساخت سینمایی بوده که به نظرم این هم نیازمند بازنگری است. چون بعضی از فیلم ها با پروانه ویدئویی ساخته می شود و در گروه هنر و تجربه اکران می شود یا در جشنواره های سینمایی دنیا حضور پیدا می کنند. این فیلمسازان را نمی شود گفت فیلمسازان فیلم اول هستند. این نقص وجود دارد و نیازمند بازنگری است. حتما در آیین نامه جشنواره فجر سی و هشتم که فکر می‌کنم قبل از عید(۹۸) منتشر شود این بازنگری صورت خواهد گرفت».
دیروز اما خبر حضور سه فیلم در بخش نگاه نوی فجر امسال که هیچیک آثار اول کارگردانانشان نیستند، حسابی حاشیه ساز شد. داروغه زاده اما امروز صبح بدون توجه به صحبتهای سال پیش خود مبنی بر «نقص» بودن این مسئله، دست به توجیه زد. توجیهی که بر اساس آن، نامدارترین و کهنه کارترین کارگردانان دنیا هم در صورت اقدام به فیلمسازی در ایران و احیاناً شرکت دادن آن در جشنواره فجر(که بیشتر به یک فرض محال می ماند!)، فیلم اولی محسوب می شوند!
داروغه زاده امروز در این باره گفته: «شرایط پذیرفته‌شدن یا عدم پذیرش فیلم‌های اول فیلمسازان بر اساس قوانین سازمان سینمایی و آئین‌نامه جشنواره فیلم فجر صورت می‌گیرد و بارها پیش آمده که فیلم‌ها به دلیل نداشتن پروانه ساخت سینمایی از حضور در جشنواره محروم شده‌اند. امسال هم فیلم‌های پذیرفته شده در بخش نگاه نو، اولین فیلم‌های سازندگان‌شان بوده که دارای پروانه ساخت سینمایی بوده‌اند. بحث حضور فیلم‌اول در جشنواره فیلم فجر، متأثر از قوانین سازمان سینمایی است. در سازمان سینمایی و در خانه سینما هنوز بین فیلم ویدئویی و غیرسینمایی با فیلم سینمایی تفاوت قائل می‌شوند. فیلمساز می‌تواند فیلم ویدئویی با پروانه ساخت ویدئویی بسازد اما وقتی فیلم با پروانه ساخت سینمایی می‌سازد، این فیلم اولین فیلم سینمایی او محسوب می‌شود. اینجا هم بر اساس این که فیلم ارائه شده به بخش نگاه نو دارای پروانه ساخت سینمایی باشد، در جشنواره شرکت می‌کند. چند مورد در فهرست اعلام شده در بخش نگاه نو، پیش‌تر فیلم ویدئویی با پروانه ساخت غیرسینمایی ساخته بودند و جالب آن که برخی از فیلم‌های پیشین این عزیزان به دلیل نداشتن پروانه ساخت سینمایی در جشنواره پذیرفته نشده بود. ما نمی‌توانیم فیلمی که پروانه ساخت ویدئویی دارد را انتخاب کنیم و استاندارد دوگانه در این زمینه وجود ندارد».
این «نقص» قانونی پیشین و «استاندارد» یگانه امروز در حالی همچنان معیار هیأت انتخاب بخش نگاه نوی جشنواره فجر ۳۸ و البته ۳۷ قرار گرفت که خیلی از کارشناسان آنرا برای رویداد سینمایی مهمی مثل فیلم فجر شایسته نمی دانند. اصرار بر این استدلال سست و غیر منطقی در حالی از سوی سیاست گذاران و متولیان جشنواره فیلم فجر صورت می گیرد که سینماگران نیز در این باره بلاتکلیف و ناراضی به نظر می رسند.
مطالب مرتبط : نقد سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر
جشنواره فیلم فجر و مساله ای به نام توقیف!
جشنواره فیلم فجر در 37 دوره ای که از آن گذشته، چه زمانی که لفظ بین المللی را یدک می کشید و چه حال که عنوان ملی را بر پیشانی خود دارد، با حواشی مختلفی روبرو بوده است. یکی از مهمترین آنها، توقیف موقت یا دائم فیلم های به نمایش درآمده در جشنواره است که در بسیاری موارد هم آثار فوق موفق به کسب جوایزی هم شده اند!. اتفاقی نادر در تاریخ جشنواره های سینمایی جهان که بیش از هر چیز به سیاستگذاری آن و تبدیل یک جشنواره رقابتی به ویترین بهترین تولیدات سالانه سینمای ایران بازمی گردد.
جشنواره فیلم فجر در ۳۷ دوره ای که از آن گذشته، چه زمانی که لفظ بین المللی را یدک می کشید و چه حال که عنوان ملی را بر پیشانی خود دارد، با حواشی مختلفی روبرو بوده است. یکی از مهمترین آنها، توقیف موقت یا دائم فیلم های به نمایش درآمده در جشنواره است که در بسیاری موارد هم آثار فوق موفق به کسب جوایزی هم شده اند!. اتفاقی نادر در تاریخ جشنواره های سینمایی جهان که بیش از هر چیز به سیاستگذاری آن و تبدیل یک جشنواره رقابتی به ویترین بهترین تولیدات سالانه سینمای ایران بازمی گردد.
حال در این یادداشت که در دو قسمت تهیه و تنظیم شده به فیلم های فوق می پردازیم.
«خط قرمز»
اولین ساخته سینمایی پس از انقلاب «مسعود کیمیایی» که اتفاقا مضمونی انقلابی داشته و به روزهای پایانی عمر یک مامور امنیتی با بازی سعید راد در بحبوحه انقلاب ۵۷ پرداخته است. فیلمی خوش ساخت با بازی های خوب راد، فریماه فرجامی و خسرو شکیبایی که توقیف دائم آن به مضمونش برنمی گشت. «خط قرمز» قربانی نبود سیاست مشخص در سینمای ایران از بابت حجاب بود و به همین خاطر هم با وجود تلاش بسیار سازنده اش موفق به دریافت پروانه نمایش نشد.
«حاجی واشنگتن»
«علی حاتمی» هم به مانند کیمیایی، در اولین فیلم پس از انقلاب خود به مشکل برخورده و فیلم ۱۶ سال بعد یعنی پس از فوت خالقش به نمایش عمومی درآمد. فیلمی که قصه نخستین سفیر ایران درواشنگتن را روایت کرده و لحن تلخ و تاثیرگذاری دارد. حاتمی این فیلم را لا به لای فیلمبرداری سریال هزاردستان ساخت و تا به امروز هم هیچ دلیل محکمی برای توقیف ۱۶ ساله آن ذکر نشده است. فصل گوسفند قربانی کردن حاجی در حیاط سفارت با بازی درخشان عزت الله انتظامی از مهمترین و ماندگارترین سکانس های فیلم به حساب می آید.
«مرگ یزدگرد»
دیگر فیلم توقیفی نخستین دوره جشنواره فیلم فجر ساخته «بهرام بیضایی» که آن را براساس نمایشنامه ای نوشته خودش کارگردانی کرده است. فیلمی که حوادث آن در دوره یزدگرد سوم می گذرد و به شدت نزدیک به دنیای نمایش با دیالوگ های طلایی و درخشان است. حضور مهدی هاشمی، سوسن تسلیمی و امین تارخ در نقش های اصلی کار از نقاط قوت آن به حساب می آیند که متاسفانه به دلایلی نه چندان مشخص رنگ پرده نقره ای را ندید.
«تیغ و ابریشم»
کیمیایی پس از سرنوشت تلخ خط قرمز، این بار با حواس جمع تر به سراغ موضوع قاچاق مواد مخدر و باندهای خارج از کشور رفت. منتها به سبک و سیاق خود و با تکیه بر قهرمانی به نام بازپرس جلالی با بازی درخشان فرامرز صدیقی. فیلم به شهادت سازنده اش از تیغ ممیزی آسیب جدی دیده و نسخه فعلی را فیلم خودش نمی داند. فیلم پس از نمایشی موفق در جشنواره به مشکل برخورده و سرانجام نسخه جرح و تعدیل شده اش در ماه رمضان روی اکران رفته و فروش چندانی نکرد.
«باشو غریبه کوچک»
یکی از بهترین فیلم های حوزه سینمای جنگ و دفاع مقدس با محوریت نوجوان ها که چهار سال توقیف بود و سرانجام پس از حضور در بخش جنبی جشنواره فیلم فجر، به اکران عمومی درآمد. فیلمی که در آن سال ها با کج سلیقگی بسیار برچسب ضدجنگ خورده و تنها پس از پایان جنگ به نمایش عمومی درآمد. بیضایی در این فیلم روی مفهوم میهن و مام وطن به خوبی مانور داده و آن را به جانمایه فیلمش تبدیل کرده است. البته به کمک بازی درخشان سوسن تسلیمی و حضو تاثیرگذار عدنان عفرایان نوجوان.
مطالب مرتبط : رقابت فیلم اولی‌ها در جشنواره فجر 38
«باد ما را خواهد برد»
آخرین ساخته نیمه نخست فیلمسازی «عباس کیارستمی» که تنها چند سانس در جشنواره سال هفتاد و هشت نمایش داده شده و برای همیشه بایگانی شد. البته فیلم که درباره سفر یک گروه مستندساز به کردستان است، هیچ مشکل ممیزی و خط قرمزی نداشته و احتمالا به واسطه عدم تمایل شرکت معتبر فرانسوی تهیه کننده اش و نیز بی میلی سینماداران به اکران فیلمی از کیارستمی به نمایش عمومی درنیامده است.
«شب های زاینده رود»
مخملباف در سال ۶۹ با دو فیلم در جشنواره حاضر شد و رکورد جنجالی ترین فیلمساز شرکت کننده در جشنواره را به خود اختصاص داد که دامنه آن به سال هفتاد هم کشیده شد. فیلمی با محوریت یک پدر استاد دانشگاه و دختر پرستارش که از خلال آن سه دوره زمانی زندگی آنها قبل انقلاب، انقلاب و بعد انقلاب روایت می شود. شورای پروانه نمایش فیلم را مخالف با اهداف انقلاب تشخیص داده و دستور به حذف۳۷ دقیقه از فیلم داد. با همه اینها، شب های زاینده رود هیچگاه به جز چند سانس نمایش در جشنواره فجر، رنگ پرده را ندیده و سینمادوستان ایرانی هم نسخه ویدئویی آن را به شکل غیرقانونی تماشا کردند.
«نوبت عاشقی»
مضامین عاشقانه جزو ممنوعه های سینمای دهه شصت ایران بود و اندک نمونه های ساخته شده در این باب نیز آثار ماندگاری نبوده اند. مخملباف در همان دوره جشنواره (۱۳۶۹)، فیلم عاشقانه نوبت عاشقی را به نمایش گذاشت که آن هم پس از چند نوبت نمایش برای همیشه به محاق رفت. فیلمی با سه روایت از یک داستان و شکل گرفته برپایه رابطه میان سه نفر (مومشکی، موبور و گزل) که پیرمردی با گوش های سنگین شاهد آن است. فیلمساز در این فیلم متهم به ترویج آزادی های جنسی شده و مضمون آن به شدت از سوی مدیران سینمایی و سیاسیون تقبیح شد. نسخه قاچاق این فیلم هم به مانند شب های زاینده رود در سال های بعد دست به دست شد.
«دندان مار»
مهمترین فیلم پس از انقلاب مسعود کیمیایی که لحن تلخ و گزنده ای داشته که همین موضوع هم کار دست فیلمش داده و سرانجام با جرح و تعدیل به اکران عمومی درآمد. روایتی از تهران پس از پایان جنگ و آدم های حاشیه نشینی که درگیر مناسبات سوداگرانی شده اند که از کوپن ارزاق عمومی تا روغن خوراکی و ضدیخ را جعل می کنند!. کیمیایی، قهرمان خسته و تنهای خود رضا را در کنار احمد خرمشهری قرار داده و در نهایت به یک انتقام شخصی برای نابود کردن عبدل وادار می کند. فیلم در اکران چندان مورد توجه قرار نگرفت اما در سال های بعد به مدد معجزه نمایش خانگی، نسخه کامل آن در دسترس علاقمندان سینمای ایران قرار گرفت.
«بانو»
یکی دیگر از موارد عجیب توقیف فیلم در سینمای ایران که ۷ سالی را در محاق ماند و سرانجام در دوره نخست اصلاحات به نمایش درآمد. فیلم حتی پیش از نمایش در جشنواره از برنامه آن خارج شده و جشنواره روهای حرفه ای آن سال ها هم فیلم را ندیدند. دلایلی که برای توقیف بانو آورده شد نیز بیشتر مربوط به تاویل هایی است که از جهان فیلم بیرون کشیده شده و نمی تواند چندان مستدل باشد. رقص کمتر از سی ثانیه بازیگر زن فیلم در یکی از سکانس های بانو نیز یکی از دلایل توقیف آن بود که با حذف کردن آن فیلم به راحتی قابل اکران بود که البته تا هفت سال بعد صورت نگرفت.
«ناصرالدین شاه آکتور سینما»
دیگر فیلمی که در دهه هفتاد در جشنواره به نمایش درآمده، مورد استقبال قرار گرفت و چهار سیمرغ بلورین دریافت کرد. اما پس از جشنواره به محاق رفته و چند سال بعد در حالی به نمایش عمومی درآمد که بسیاری از مردم ایران نسخه ای بی کیفیت از آن را روی نوارهای ویدئو تماشا کرده بودند!. برای توقیف این فیلم هم دلیل چندانی آورده نشد اما این موضوع بیش از هر چیز به سابقه جنجالی و حساسیت برانگیز سازنده اش و نیز بازسازی چند سکانس از چند فیلم مشهور پیش از انقلاب همچون: قیصر و رگبار بازمی گشت.
