طیف جاذبه های گردشگری در کشور بسیار گسترده می باشد اما شاید جاذبه های گردشگری مذهبی خصوصیت ویژه ای داشته باشند در کشور.

از دلایل خاص بودن گردشگری مذهبی  در ایران نوع معماری  هر مکان گردشگری مذهبی با توجه به آب و هوا و اقلیم و شهرسازی و تمدن همان شهر می باشد.زیباترین مساجد در دنیا بسیارند که در ایران مثال های بسیاری  می توان زد اما برای عنوان مثال به چند مثال بسنده می کنیم.

 سفر و گردش گری، در گذشته از گستردگی و تنوع که امروزین برخوردار نبوده و آمارها حاکی از رشد روز افزون این صنعت در جهان کنونی است. بررسی تاریخ سفر از سده های گذشته، موید آن است که انسان ها به انگیزه های گوناگونی چون تجارت،آموزش،زیارت و انجام امور مذهبی،ماجراجویی و نیز انجام وظایف سیاسی، به سفر می پرداخته اند. در عصر کنونی که ازآن به عنوان عصر معنویت نیز یاد می شود سفرهای زیارتی و مذهبی بیش از گذشته مورد توجه شده است؛ به گونه ای که سالانه بیش از 300میلیون نفر به قصد زیارت به اماکن مذهبی سفر می کنند.

 گردش گری مذهبی، یکی از قدیمی ترین و پر رونق ترین گردش گری های گذشته و حال، در سراسر جهان است که قدمت آن به تاریخ فرهنگ دینی می رسد.

گردش گری مذهبی را می توان، پایدارترین نوع گردش گری معرفی کرد، زیرا زیارت و گردش گری مذهبی در باورها و اعتقادهای دینی - مذهبی ریشه دارد، و به مفهوم تخصصی خود و فراتر از وابستگی به زمان و اوقات فراغت، عامل مهم جغرافیای انسان در شکل گیری مسافرت، ایجاد تمرکز و چشم انداز فرهنگی است. با این همه امروزه گردش گری مذهبی با همه اجزاء و گونه های مختلف آن به سبب ویژگی های ساختاری و کارکردی خاص، توانسته خود را در متن گردش گری جهانی جای دهد؛ به گونه ای که حوزه نفوذ آن سراسر جهان را فراگرفته است. 

سفر واژه‌ای کوچک اما پرمعناست که ازآغاز آفرینش همراه بشر بوده است. اگر بر سفر نام گردشگری نهاده و آن را از منظراقتصاد مطالعه کنیم با یکی از سودآورترین صنایع در عرصه بین‌المللی روبرو می‌شویم. همچنین موضوع سیاحت و جهانگردی در فرهنگ و تمدن اسلامی با اندیشه و باور مسلمانان پیوندی محکم دارد. از این رو ضروری است اهمیت صنعت گردشگری (گردشگری مذهبی) را درگستره فرهنگ اسلامی بررسی کرده، مفاهیم، ویژگی‌ها، اهداف و آثار آن را مورد بررسی قرار دهیم. در این مطالعه، همچنین به بررسی عوامل موثر بر گردشگری مذهبی و میزان اثر گذاری مهم‌ترین عوامل با توجه به آمار موجود در این زمینه در ایران پرداخته خواهدشد. در این میان نگاهی گذرا خواهیم داشت بر وضعیت گردشگری در برخی کشورهای اسلامی نظیر عربستان، مصر و سایر کشورهای اسلامی. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که گردشگری از نگاه اسلام اهمیت بسیاری دارد و می‌توان آینده گردشگری مذهبی در ایران را مثبت ارزیابی کرد. در نهایت با توجه به نتایج حاصل از برآورد اثر عوامل موثر بر میزان گردشگری مذهبی، راهکارها و تدابیر لازم از سوی ایران به منظور بهره‌گیری از فرصت‌های گردشگری مذهبی جهت افزایش درآمدهای ناشی از صنعت جهانگردی مذهبی درایران به عنوان یکی از بهترین راه‌های خارج شدن از اقتصاد تک‌محصولی نفت بیان خواهدشد. 

انواع طیف گردشگری مذهبی در ایران

1- مساجد

2- امامزاده‌ها و بقعه‌ها

3- آرامگاه‌ها و قبور

4-تکیه‌ها و حسینیه‌های قدیمی‌

5-  آتشکده‌ها و آتشگاه‌ها

6-صومعه‌ها و خانقاه‌ها که هریک از این جاذبه‌های مذهبی می‌توانند دارای بعد محلی، منطقه‌ای، فرامنطقه‌ای، ملی و بین‌المللی باشند.

گردشگری امام زاده های ایران

مهاجرت خاندان نبی اکرم(ص) به ایران همزمان با آغاز نهضت‌های عدالت خواهانه تشیع در نیمه دوم قرن اول هجری و با روی کارآمدن حکومت خاندان اموی است. با گسترش مخالفت و مبارزات این نهضت‌ها، خلفای ستمگر اموی و عباسی دست به سرکوب این نهضت از طریق تعقیب، دستگیری و شکنجه گسترده فرزندان ائمه (ع)، سادات و علویان در مناطق حجاز و عراق که در آن زمان کانون اصلی مبارزات به شمار می‌آمد، کردند و نتیجه این فشارها و شکنجه‌های حکام ستمگر، مهاجرت پنهانی فرزندان و نوادگان ائمه (ع) و سادات به
دیگر سرزمین‌های اسلامی‌و امن از جمله ایران بود.

با بررسی روند مهاجرت این بزرگواران به ایران، می‌توان چنین نتیجه گیری که فرزندان و نوادگان ائمه اطهار (ع) و سادات در چهار گروه و در زمان‌های مختلف وارد ایران شدند. گروه اول، آنانی هستند که برای فرار از بیدادگری‌ها و ستم‌های‌ امویان‌ و به خصوص‌ حجاج‌ بن یوسف به سمت شرق کشور رفتند. گروه دوم دسته ای هستند که‌ در زمان ولایت‌ عهدی‌ امام‌ رضا (ع‌) به این سرزمین‌ آمدند، گروه‌ سوم‌ نیز گروهی هستند که‌ در مبارزه و مخالفت‌ برخی‌ از فرزندان‌ امام علی‌(ع‌) بر خلفای‌ عباسی‌ و اموی‌ شرکت‌ داشتند و پس‌ از شکست‌ آنها به ایران آمدند و گروه‌ چهارم‌ که‌ تعدادشان بیشتر از سه‌ گروه‌ دیگر هستند، کسانی هستند که‌ در زمان‌ حکومت‌ علویان‌ در مازندران‌ به‌ این منطقه مهاجرت کردند.براساس آخرین گزارش‌ها اعلام شده از سوی سازمان اوقاف و امور خیریه کشور امامزاده‌های موجود در سراسر ایران در سه سطح ملی، استانی و شهرستانی ساماندهی شده‌اند که ۴۰۰ بقعه و مکان مذهبی در سطح ملی، شش هزار و ۱۰۰ بقعه در سطح شهرستان و ۸ هزار و ۵۱ بقعه در سطح روستایی پراکنده‌اند. بنابراین مجموع امامزاده‌های موجود در ایران ۱۰ هزار و ۶۱۵ باب است. با توجه به اینکه در تمامی‌استان‌ها امامزاده وجود دارد، ولی استان فارس با داشتن یک هزار و ۴۵۶ امامزاده رتبه اول را به خود اختصاص داده و استان مازندران با تعداد ۱ هزار و ۱۷۸ باب در جایگاه دوم و استان گیلان با ۸۹۹ امامزاده در رتبه سوم قرار گرفته‌اند. کمترین امامزاده هم به استان سیستان و بلوچستان اختصاص دارد.
از مهمترین این بقاع می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

آرامگاه حضرت حسین بن موسی الکاظم (ع)

حسین بن موسی الکاظم (ع)، براساس نوشته مورخان، فرزند آخر امام موسی الکاظم (ع) و برادر امام رضا (ع) بود. طبق رونوشت منسوب به امام رضا (ع)، تاریخ ولادت این امامزاده، اواخر قرن دوم هجری یعنی حدود سال ۱۷۸ هـ. ق ذکر شده است. دوران زندگی حسین بن موسی (ع) مصادف با اواخر حکومت ‌هارون‌الرشید و آغاز حکومت مامون بود. وی همچون دیگر فرزندان امام هفتم (ع) مورد ظلم و ستم خلفای عباسی واقع شد و زمانی که برادرش امام رضا (ع) به خراسان تبعید شد، به دنبال برادرش راهی ایران گردید ولی پس از مدتی در طبس به دست عمال عباسی به شهادت رسید و در همین شهر نیز به خاک سپرده شد.آرامگاه حسین بن موسی الکاظم (ع)، در سه کیلومتری شمال غربی شهرستان طبس در استان یزد و در مسیر راه یزد- مشهد واقع شده است.

 آرامگاه حضرت احمد بن موسی الکاظم (شاهچراغ)

حضرت احمد بن موسی الکاظم، ‌ملقب به شاهچراغ(ع)، فرزند امام موسی کاظم(ع)، هفتمین امام شیعیان و برادر امام رضا(ع) است که آرامگاه او در شهر شیراز قرار دارد.حضرت احمد(ع) در نزد پدرش امام موسی کاظم (ع)، از جایگاه و احترام ویژه‌ای برخوردار بود. او پس از تبعید برادر بزرگوارش،‌امام رضا(ع) به مشهد تصمیم گرفت برای دیدار او از راه بصره به سمت ایران حرکت کند. اما به دستور مامون، خلیفه عباسی،‌ لشکری به منظور مبارزه با این حضرت و یارانش گسیل شد و سرانجام طی نبرد خونینی با سپاه خلیفه عباسی به شهادت رسید.بارگاه حضرت شاهچراغ که در استان فارس و شهر شیراز واقع شده است،‌ دارای گنبد نیلوفری است که به طور بسیار زیبایی توسط هنرمندان ایرانی کاشی کاری شده است.

آرامگاه حضرت معصومه (س)

یکی از مهمترین اماکن مذهبی در شهر قم، حرم حضرت معصومه (س)، خواهر امام رضا (ع) است. او به قصد دیدار برادر خود در مشهد عازم سفر شد و به دلیل بیماری در قم درگذشت. آرامگاهی که به یادبود وی احداث شد بعدها به مکانی محبوب برای زائران تبدیل شد.تاریخ ایجاد فضای معماری بر تربت پاک حضرت فاطمه معصومه (س) به نیمه دوم قرن دوم هجری قمری باز می‌گردد.

آرامگاه حضرت عبدالعظیم حسنی (شاه عبدالعظیم)

حضرت عبدالعظیم حسنى، در چهارم ربیع‌الثانی سال 173هجری در شهر مدینه چشم به جهان گشود. او فرزند عبدالّله بن على، از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) است که نسبت اش با چهار واسطه به آن حضرت می‌رسد. حضرت عبدالعظیم، از دانشمندان شیعه و از راویان حدیث ائمه معصومین(ع) و نیز از چهره‌های بسیار محبوب و مورد اعتماد نزد اهل بیت عصمت و طهارت(ع) به شمار می‌رفت.

گردشگری بقاع متبرکه در ایران

بقعه در فرهنگ لغت به قطعه زمینی گفته می‌شود که به سبب اختلاف رنگ و یا موارد مشابه از محیط اطراف خود متمایز می‌باشد، اما در نوشته جغرافیانگاران قدیم مسلمان، بقعه مترادف «موضع» آمده است. کلمه «بقعه» در بخش‌های شرقی و مرکز جهان اسلام و به احتمال زیاد از دوره سلجوقیان به معنی «خانقاه»، «مقبره» و بنایی به منظور محل عبادت، کسب دانش و مکانی برای انجام امور خیریه به کار برده می‌شد. در واقع براساس نوشته‌های مورخان، استفاده از کلمه «بقعه» از زمان سلجوقیان در نوشته‌ها رایج شد و در زمان سلسله ایوبیان در مناطق سوریه و فلسطین نیز مورد استفاده قرار گرفت.

همچنین در منابع فرهنگ لغت ترکی، از کلمه «بقعه»، به معنی «خانقاه»، «مقابر» و «آرامگاه مشایخ صوفی» ذکر شده است.

بقعه یا مقبره‌های کوچک و بزرگ در کشورهای اسلامی، با توجه به تناسب شکل و عملکردشان، دارای نام‌های گوناگونی نظیر: قّبه، ضریح، تربت یا تربه، مدفن، مزار، قبر، گور، مرقد، روضه، مشهد، مقام و مقبره است.

ساخت بقعه در سرزمین‌های اسلامی‌ارتباط مستقیمی‌با گسترش اسلام و رشد فرهنگ ایثار و شهادت دارد و به طور مسلم یکی از راه‌های بزرگداشت و زنده نگهداشتن یاد و خاطره شهدای اسلام و جهادگران مسلمان، ساخت بناها و بقعه‌ها بر مدفن آنان بوده است.
بنابراین می‌توان نتیجه گرفت؛ بقعه به محل دفن افراد مورد احترام، شخصیت‌های برجسته دینی یا غیر دینی صاحب نفوذ همچون عارفان و صوفیان، مشاهیر علما و فرزندان امامان (ع) گفته می‌شود که به زیارتگاه تبدیل شده است.در ایران نیز، بقعه‌ها بعد از مساجد و امامزاده‌ها از رایج‌ترین بناهای دینی است، به طوری که کمتر شهری در ایران پیدا می‌شود که بقعه نداشته باشد.

گردشگری آرامگاه مشاهیر

ایران، با تاریخ چند هزارساله‌اش همواره خاستگاه بزرگان علم و هنر بوده و در دامن خود اندیشمندان و نامدارانی پرورش داده که نه تنها از مفاخر و مشاهیر ایرانی به شمار می‌آیند بلکه شهرت جهانی داشته‌اند و جهان را تحت تاثیر علوم و توانایی‌های خود قرار داده‌اند. این نامداران و بزرگان هرچند اینک در میان ما نیستند ولی همچنان خدمات ارزشمند و تاثیر کلامشان محسوس است. از جمله آرامگاه‌های مشاهیر می‌توان به آرامگاه‌های حافظ، سعدی، فردوسی، عطار، بوعلی سینا، باباطاهر عریان، مقبره الشعرا و حمداله مستوفی اشاره کرد.