پاییز سال 98 قرار داریم که هر سال پاییز یا زمستون یکی از استانهای جنوب کشور رو بگردیم، امسال اولویت اول برای دیدن کرمان برنامه‌ریزی کردیم.

کرمان، یکی از مقصد های گردشگری بکر کشور به شمار می رود که به نظر می رسد به اندازه شیراز و تبریز و اصفهان و خطه شمال، مورد توجه ایرانگردان و عموم مردم قرار نگرفته است. کرمان اگرچه طبیعت سر سبز گیلان یا آٖبشار های خروشان چهارمحال و بختیاری و لرستان و تاریخی به اندازه یزد (تاریخی ترین شهر جهان)  ندارد، اما به عنوان یکی از پهناور ترین استان های ایران، ظرفیت های بی شمار و بکر باستانی و گردشگری در خود جای داده است.

کرمان را یکی از پنج شهر تاریخی سرزمین کهن ایران می دانند و پایتخت علمی و فرهنگی جنوب شرق کشور به شمار می رود. مرکز کرمان، از نظر ارتفاع، سومین شهر بلند و مرتفع کشور معرفی شده که همین امر سبب تعادل نسبی هوا در تابستان های این استان می شود.

سفر به سرزمین ارگ بم در نیمه دوم سال به واسطه خنکی هوا و رهایی از گرمای تابستان این منطقه، به همه خوانندگان گرامی توصیه می شود. اگر در پاییز و زمستان، آذربایجان و کردستان و لرستان، هوای سردی دارد، اما این منطقه هم چون هرمزگان و خوزستان، فصل خوبی را برای گردشگری در انتظار می کشد.

در سلسله گزارش های  تیتر برتر، نگاهی دارد به کرمان و از سوغات و صنایع دستی و بناهای باستانی و اماکن فرهنگی و هنری آن، سخن خواهیم گفت تا ببینیم در کرمان چه خبر است. گفتار نخست را به صنایع دستی این استان توانمند زیبا اختصاص داده ایم. با ما همراه باشید.

معنی کرمان چیست؟

شاید برای شما هم این پرسش پیش آمده باشد که معنی کرمان چیست و اصالت و مصداق این کلمه از کجا نشات می گیرد. باید گفت که این کلمه در گذشته،‌ نام های دیگری چون بوتیا، کرمانیا و گواشیر داشته است و این نام بر روی کتبیه های داریوش هخامنشی دیده می شود.

در  هزاران سال پیش، برای ساخت بناهای عصر هخامنشیان، از چوب یاک که در منطقه کرمان بود استفاده می شد. کلمه کر، ریشه در زبان اوستایی و سانسکریت داشته و به همین خاطر،‌ برای معنی کرمان، فرضیه های زیادی معرفی می کنند.

برخی معتقدند به معنای کار و کوشش و تلاش است و از کرمینه به معنی ماهر و استاد می آید. بعضی ها هم می گویند که کرمان به معنی کاربنده یا وظیفه شناس است. البته از جنبه ای، ریشه دیگر کر به اوستایی، به معنی بریدن و کشتن و جنگیدن است.

فرض دیگر هم چنین برداشت می کند که کرمان، کلمه ای اسطوره ای بوده و از واژه کریمان پدر نریمان به عاریت گرفته شده است. در فرهنگ آنندراج درباره اش گفته اند: کریمان، پدر نریمان، آن شهر را به نام خود بنا نهاد. شاید بر این اساس،‌ باید تصور داشت که در اوستا و سانسکریت،‌ کرمان به معنای کوشا، و نریمان به معنای مردانه است.

فریدون جنیدی، از باستان شناسان شهیر معاصر، کرمان را به معنای کوه و مان (پسوند مکان) دانسته و آن را سرزمین کوهستانی می داند که با توجه به اقلیم کوهستانی منطقه،‌ سخن به گزافه نیست.

به هر حال، چه کرمان سرزمین کوهستانی باشد چه پهنه بزرگان و چه اقلیم کار و کوشش و تلاش و چه آوردگاه دلیران، همه و همه بر یک اصل مهم دلالت می کند که این جا، بخشی از هویت تمدن بزرگ پارسیان را می توان جست و جو کرد . . . پس کرمان را باید حتما دید . . . . به قول شاعر: با همه مردم شهر . . .

تاریخچه استان کرمان

تاریخ کرمان، به قدمت تاریخ ایران است. قلعه دختر و قلعه اردشیر، از آثار دوره ساسانی در شرق کرمان امروزی قرار دارد. جایی که خرابه های قلعه های سترگ هزاران سال پیش، اکنون به جای مانده است و مصداق این بیت حکیم بزرگ پارسی گوی ایرانیان است که می گفت: بنا های آباد گردد خراب، ز باران و از تابش آفتاب . . . .

این خرابه ها، گواه این است که لااقل در زمان اردشیر بابکان، در این محل،‌ شهری آباد با قلعه ای مهم بوده و مورخان معتقدند که چند سده پیش از میلاد مسیح، این مکان که توسط اردشیر بابکان فتح شد، گواشیر نام داشت و مرکز ولایت کرمان بود.

هرودوت، پدر تاریخ، کسی که معتقد است: تاریخ را قوم پیروز می نویسد، درباره کرمان گفته بود که این کرمانی ها، از قبایل دوازده گانه ایرانی هستند.

مورخی چون کلدانی که کتب او از منابع مهم شناخت تاریخ عصر کوروش هخامنشی است، کرمان از ولایات تابعه کوروش بوده و محلی مطمئن برایش به شمار می رفت. در عصر داریوش کبیر، کرمان، از ولایات تابعه هخامنشیان عنوان شده و کتیبه بنای شوش، همان طور که در بالا گفتیم، از درختی استفاده شده که در محلی به نام کرمان یافت می شد.

در متن کتیبه‌ ای که از شاپور اول ساسانی – در اطراف کعبه زرتشت در نقش رستم فارس – بدست آمده‌ است، شاپور دربارهٔ قلمرو خود چنین می‌نویسد: منم خداوندگار مزداپرست شاپور شاهنشاه ایرانیان وغیر ایرانیان. امارات و ولایات امپراتوری ایران اینها هستند: پارس، پارت، خوزستان، میشان، آشور، آذیان، عربستان، آذرآبادگان (آذربایجان)، ارمینیا (ارمنستان)، سسیگان، کرمان و سیستان.

جالب است که بدانید که هرودت و استرابون مورخان یونانی که قبل از میلاد مسیح می‌زیسته‌اند در تشریح سفر بازگشت اسکندر مقدونی پس از فتح هند چنین نوشته اند:

«اسکندر مقدونی سرزمین کرمان را برای تصرف هندوستان پیموده، هنگام مراجعت با لشکریان خود که حدود یکصد و بیست هزار نفر پیاده و پانزده هزار نفر سواره بودند به شهر کرمان وارد شد وفرمان داد که مدت یک هفته لشکریان وی در این شهر استراحت کنند و به جشن و سرور بپردازند و از این مطلب معلوم می‌شود که شهر کرمان در عصر تا چه حد وسیع آباد و پر نعمت بوده که توانسته این همه لشکر را به خود راه دهد و آذوقه آنها را فراهم سازد.»

کرمان پس از اسلام، تاریخ پر فراز و نشیبی دارد. مطالعه آن را به علاقمندان تاریخ ایران پیشنهاد می کنیم. همین اندازه بدانید که نادر شاه افشار، کسی که کوه نور و دریای نور را از هندوستان به ایران آورد، بر اثر کشتن رضا قلی میرزا، پسرش، به جنون آدمکشی مبتلا شده بود و وقتی به کرمان رسید، دستور گردن زدن کرمانی ها را صادر کرد. قتل عام نادرشاه افشار در کرمان و ساختن مناره هایی از گردن های قطع شده کرمانی ها، یکی از فجیع ترین صفحات تاریخ ایران زمین را شامل می شود.

پامنار کرمان، هنوز هم به همین نام خوانده می شود و یادگار آن فاجعه عظیم و تاسف انگیز روزگاران نه چندان دور است. تاریخ نادر و کرمان، یکی از خواندنی ترین بخش های تاریخ ایران در چند صد سال اخیر است که شما را با واقعیت های عجیب و غریبی در این سرزمین آشنا می کند.

حال با این اطلاعات مختصر از کرمان، در این گفتار به سراغ سوغات و صنایع دستی این شهر تاریخی مهم کشور می رویم.

سوغات کرمان چیست؟

کرمان هم هم چون همه جای ایران پهناور، سوغاتی دارد که می تواند تحفه درویش شود و ارمغان سفر هر ایرانی برای هدیه دادن به دوستان و آشنایان. ما در زمره معدود کشور های جهان هستیم که هر روستا و دیارش، هر شهر و اقلیمش، سوغات و حرف و سخنی برای به ارمغان بردن دارد. هر سوغات، رسانه ای برای شناخت فرهنگ و سنت و آیین است که جلوه گر بخشی از سبک زندگی و باور ها و چشم اندار مردمان آن دیار به کار و تلاش دارد.

زیره

در فرهنگ عامه ایرانیان، زیره به کرمان بردن، یعنی انجام کار بیهوده. خوب این چه معنایی دارد؟ این مفهوم را به ما القا می کند که کرمان، خاستگاه زیره است. زیره، دامنه ای معطر و ضد نفخ است و خواص درمانی بسیاری برای آن گفته اند. تاثیر زیادی در سلامت و کاهش وزن دارد. گیاه آن شبیه بوته هویج بوده و برگ هایش ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر است.

بیش ترین زیره ایران متعلق به منطقه بافت کرمان است که به صورت خود رو، رشد می کند. پزشکان، زیره را درمان سو، هاضمه دانسته اند.

قالی کرمان

بعد از زیره، قالی کرمان، آوازه خاص و عام و شهرت جهانی دارد. در اوایل آخرین سده هزاره دوم میلادی، کرمان، از مشهور ترین پایتخت های قالی بافی جهان بوده و دار های قالی کرمان، یکی از موثر ترین ابزار رونق اقتصادی و توسعه صنایع دستی کشور به شمار می آمده است.

کرمان هنوز هم در قالی بافی، حرف های بسیاری برای گفتن دارد و صادرات قالی کرمان به شرق و غرب عالم، گر چه با حضور چین و هند،‌ کمی به حاشیه رفته، اما هم چنان، مشتریان پر و پا قرص خود در ایران و اقصی نقاط جهان را حفظ کرده است و تنها در سال ۹۴، بیش از ۳۰ میلیون دلار صادرات داشت.

در کرمان، بیش از ۷۰ هزار قالی باف وجود دارد که متاسفانه بیش از ۲۴ هزار تن از آنان هم چنان منتظر بیمه ماهانه تامین اجتماعی هستند.

یکی از کاربردی های قالی کرمان در صنعت مبلمان است.

مبل قالی کرمان

یکی از سوغات کم تر شناخته شده کرمانی ها، مبل قالی کرمانی بوده که مبلمان سنتی با پوششی از فرش دست بافت بوده و زینت بخش منازل کرمانیان اصیل است. مبل قالی، تلفیق از هنر فرش بافان کرمانی در صنعت چوب و با استفاده از بهترین مواد اولیه و به کار گیری تجربه های استادان مبل ساز، منبت کار با ابداع طرح های  نوین بازار پسند به شمار می رود.

سابقه تولیدش به ۲ قرن پیش باز می گردد و محصولی منحصر به فرد از سوغات کرمانی ها به شمار می رود.

اگر به کرمان رفتید و قصد داشتید صنایع دستی و سوغاتی  منحصر به فرد و البته لوکس و ماندنی برای خود و دوستان تهیه کنید، مبل قالی، انتخابی فوق العاده خواهد بود. چیزی که شاید در بلند مدت، بر بهایش هم افزوده شود و کالایی سرمایه ای برای شما شود.

امروزه کرمان، نقش ویژه ای در حوزه قالی بافی داشته و طرح ها و رنگ هایش در مقایسه با قالی های استان های دیگر، خاص است. قالی های سفارشی صد متری کرمانی، در گذشته معروف بود. در کرمان، هم از دار های قالی عمودی برای تولید فرش دست بافت استفاده می شود، هم از دار های افقی که نمونه هایش را می توران در سیرجان مشاهده کرد.

گلیم های کرمان

از دیگر سوغات مهم کرمان، می توان به گلیم های کرمانی اشاره داشت که معروف ترین آن شیریکی پیج یا سوزنی نام دارد و نامی است که بافندگان ایلیاتی و گاه روستایی کرمان به آن نسبت داده اند. ظاهر این گلیم، شبیه قالی بوده و همان دقت و نقش و رنگ و تجربه و زیبایی در آن لحاظ می شود. در گلیم کرمانی که معمولا پود، ساختار آن را قوام می دهد، در گلیم شریکی پیچی، پود نقش زیادی ندارد و فقط سبب استحکام درگیری نخ خامه با تار ها می شود.

اگر در سفر به کرمان خواستید گلیم شیریکی پیچ سیرجان را خریداری کنید، توجه داشه باشید که این گلیم، از دور، شبیه قالی است و طرح و نقش یکسانی ندارد و تنوع بسیار دارد. بر خلاف دیگر انواع گلیم ایرانی، از محدوده نقوش هندسی فراتر رفته و رنگ های انتخابی آن، در اغلب موارد تیره است.

جاجیم کرمان

از معروف ترین سوغات کرمان، می توان به جاجیم اشاره کرده که آوازه جهانی دارد و در بسیاری از نمایشگاه های بین المللی صنایع دستی کشورمان در خارج از کشور، جاجیم کرمان حضور فعال دارد و با استقبال مشتریان فرهنگ دوست مواجه می شود.

گونه ای زیر انداز بدون پرز بوده که معمولا از پارچه ای کلفت شبیه به پلاس ساخته می شود و بافت آن در نقاط بسیاری از کشور دیده می شود و نوع کرمانی آن نیز، مرغوبیت خوبی دارد. نخ های رنگین و ظریف و پشمی یا پنبه ای یا تلفیقی از آن ها، تار و پود جاجیم ها را تشکیل می دهد.

مهم ترین جاذبه های گردشگری کرمان در پاییز

شهر کرمان در شمال شرقی استان واقع شده و جاذبه های گردشگری بسیاری دارد که در زیر برخی از مهمترین های این جاذبه ها معرفی می شده اند.

ییلاق کوهپایه :

کوهپایه در ۳۰ کیلومتری انتهای شرق کرمان قرار دارد. دامنه های کوهستانی این منطقه چشمه سارهایی با آبی شیرین وز لال دارد. کوهپایه منطقه ای ست خوش آب و هوا که در تعطیلات و در فصل تابستان مهمانان زیادی به خود می بیند و از جمله روستاهای هدف گردشگری به شمار می رود. بر فراز دهی که بالای کوهپایه واقع شده، آبشاری بسیار زیبا با منظره ای چشم نواز وجود دارد. در این منطقه تعدادی مجتمع تفریحی، اقامتی و رفاهی جهت ارائه خدمات بهتر به گردشگران و مسافران احداث شده است.

قلعه دختر :

قلعه دختر قدیمی ترین اثر تاریخی کرمان است. افسانه ها احداث قلعه را به اردشیر بابکان نسبت می دهند و فردوسی در شاهنامه، ساخت قلعه را به شخصی به نام هفتواد که پیش از اردشیر می زیسته نسبت می دهد. قلعه در شرق کرمان و برفراز صخره هایی قرارگرفته است و بقایای آن هر گردشگری را به شگفتی وا می دارد.

 پارک جنگلی قائم :

در جنوب شهر کرمان و در جوار کوهستان های زیبا و آبشارهایش پارکی جنگلی با درختان سرو و کاج احداث شده است. پارک بازی کودکان از جمله امکانات پارک جنگلی قائم است.

باغ فتح آباد :

این باغ در روستای اختیار آباد و در ۲۵ کیلومتری شهر کرمان قرار دارد و الگوی احداث باغ شازده ماهان بوده است. باغ فتح آباد یادگار فضلعلی خان بیگلربیگی و از آثار دوره ی قاجاریه است و آن را با نام باغ بیگلربیگی نیز می شناسند. آب روستای فتح آباد که از میان این باغ می گذرد، طراوت و صفای خاصی به آن بخشیده است. خوشبختانه در سالهای اخیر این باغ مورد توجه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار گرفته و اکنون در دست مرمت قرار دارد.

مشتاقیه :

مشتاقیه از بناهای دوران قاجار در کرمان است. مقابر مشتاق علیشاه ، شیخ اسماعیل و کوثر علیشاه از بزرگان صفویه را در خود جای داده و دارای سه گنبد است. مشتاق علیشاه در رمضان ۱۲۰۶ قمری در مدخل مسجد جامع کرمان به قتل رسید. او و یار همراهش درویش جعفر در این مکان به خاک سپرده شده و از آن پس این محل به نام مشاقیه معروف گردید. بنای مشتاقیه در میدانی به همین نام و در نزدیکی مسجد جامع کرمان واقع شده است.

 گنبد جبلیه :

گنبد بزرگ و عجیب جبلیه در منتهی الیه شرقی کرمان قرار دارد. گنبد هشت ضلعی جبلیه تماما از سنگ ساخته شده است و در هشت طرف آن هشت در به عرض ۲ متر قرار دارد که اخیرا برای حفظ استحکام بنا و پیشگیری از خرابی، فقط یکی از درها باز بوده و مابقی را با سنگ مسدود کرده اند. تاریخ گنبد جبلیه به پیش از اسلام بر می گردد. این گنبد در سال ۸۳ به موزه سنگ تبدیل شد.

خبرنگار : امیرحسین بذلی