شهریور واژه ای اوستاییست، در پهلوی به "خشَترِوَر" و در پارسی نو به "شهریوَر" دگرگون گشته و نام یکی از شش امشاسپندان یا فروزهای ایزدی (پروردگار) است. در اوستا سه امشاسپند یا فروزه، مادینه و زن گون و سه تای دیگر نرینه و مردگونه هستند که شهریور از فروزه های نرینه است.
این دو بخش کردن فروزه های اهورامزدا به نرینه و مادینه، گویای برابری زن و مرد در دین زرتشتی می باشد. ایزد شهریور در جهان مینوی نماد پادشاهی آسمانی و یکی از فروزه های خدایی است و در جهان گیتی، نگهبان "ایوخشست ها" یا توپال ها (فلزات از جمله زر و سیم) است، که همیشه خواهان فر و بزرگی و نیرومندی برای مردمان بوده و همواره پشتیبان بینوایان است.
بر اساس متون ایرانی، جشن شهریورگان یا چهارم شهریورماه، با زایش و مرگ دو نفر از تأثیرگذارترین شخصیت‌های تاریخ ایران همزمان است: زایش داراب و مرگ مانی.
با توجه به پاره‌ای اشاره‌های تاریخی و شباهت‌های داستان داراب در شاهنامه فردوسی و دیگر تاریخ‌نامه‌های ایرانی با گزارش‌های مورخان یونانی و ایرانی در باره کورش بزرگ، می‌توان احتمال ضعیفی در باره اینهمانی داراب و کوروش را پیش کشید. ممکن است منتسب دانستن زادروز داراب یا کورش به روز شهریورگان که بر شهریاری آرمانی و شایسته دلالت دارد، یادمانی از خاطره پادشاهی کورش بزرگ در یاد مردمان و تاریخ‌نگاران بوده باشد.
اما از سوی دیگر متون مانوی از این روز به عنوان روز جانباختن مانی یاد کرده‌اند:
«(مانی) با شادی بزرگ و با خدایان روشنی‌ها و با نوای چنگ و سرود شادی پرواز کرد . . . و جاودان بماند به نزد خداوند اهورامزدا . . . چهار روز گذشته از شهریورماه، شهریورروز، روز دوشنبه، ساعت یازده، در استان خوزستان و به شهر بیلاباد (گندی شاپور)، که او پرواز کرد . . . به سوی سرای فروغ».
مانی، پیامبر بزرگ و پاکدل و صلح‌جوی ایرانی، همه عمر شصت و یکساله خود را صرف گسترش پیام دین مانوی کرد. او برخلاف بسیاری از ادیان که به رسمیت نشناختن و رد کردن ادیان و باورهای دیگر را افتخاری برای خود می‌دانند، تمامی پیامبران و ادیان پیشین خود را به رسمیت شناخت و گرامی داشت. مانی پیامبر دینی به تمام معنا در پیوند با فرهنگ و هنر بود که خود و پیروانش بیش از همه ادیان دیگر از خود کتاب و آثار مکتوب و نگاره‌های بی‌همتا باقی گذاشتند. همچنین مانی پیام‌آور جهان‌شمول‌ترین دین جهان باستان بود که پیروانش به مدت قریب یک هزار سال در گستره‌ای از شمال اروپا تا شرق چین زندگی می‌کردند.
یکی از شناخته‌شده‌ترین آیین‌های مانوی که در سراسر جهان امروز برجای مانده و بکار می‌رود و یادمان آن نیکومرد آشتی‌جوی ایرانی است، شیوه دست دادن مردمان با دست راست است.
مانی به حکم موبدان پیرو صلح و آشتی و با تأیید بهرام‌شاه در شهریورروز از شهریورماه سال ۲۷۶ میلادی و در روزی که لابد دیگر موبدان سرگرم آراستن مجلس جشن شهریورگان یا آیین آرمان‌شهر ایرانی بوده‌اند، پس از شکنجه‌های هولناک کشته می‌شود و پیکرش را برای مدتی طولانی بر دروازه گندیشاپور می‌آویزند. دروازه‌ای که تا صدها سال بعد به نام «دروازه مانی» خوانده می‌شده است.
زادروز کورش بزرگ
روز دقیق زایش کورش بزرگ نامعلوم و در هیچ یک از منابع تاریخی از جمله نوشته های هرودوت و گزنفون هم یاد نشده است، ولی برخی این روز را، زادروز بزرگ مرد تاریخ بشریت می خوانند که انگیزه آن همانندی "داراب" با شخصیت تاریخی کورش بزرگ است. با توجه به اشاره های تاریخی و شباهت های داراب در شاهنامه فردوسی و دیگر تاریخ نامه های ایرانی با گزارش های تاریخ نگاران یونانی و ایرانی در باره کورش بزرگ، می توان گمان برد که شخصیت "داراب" اساتیری، بر اساس شخصیت تاریخی "کورش" شکل گرفته است.
چون جشن شهریورگان، زادروز کورش بزرگ دانسته شده و نیز به معنای "شهریاری بر اراده و نفس" است، جامعه زرتشتیان ایران، این روز را به عنوان "روز بزرگداشت پدر"، برگزیده و همه ساله آن را جشن می گیرند و از زیباترین جشن های ایرانی می باشد.برای ورود به کانال تلگرام
شیوه ی برگزاری جشن
شوربختانه بخاطر برگزار نشدن آیین های جشن شهریورگان در درازای زمان، به ویژه پس از یورش تازیان به ایران موجب گشته شد تا همه جزئیات آن بدست فراموشی سپرده شود. ابوریحان بیرونی، در آثار الباقیه درباره این جشن کهنسال ایرانی نوشته است: "شهریور ماه که روز چهارم آن شهریور روز است و آن به مناسبت توافق دو نام جشن است، آن را شهریورگان گویند.
چم (معنی) شهریور دوستی و آرزوست. شهریور فرشته ای است که به جواهر هفت گانه از قبیل طلا، نقره و دیگر فلزات که برقراری صنعت و دوام دنیا و مردم به آنها بستگی دارد، موکل است." در سده ها دیرتر و دوره های تاریخی ایران، "شهریور" نیز نشانه ی "پادشاهی دادگر" گشته است و بدین روی، ایرانیان باستان در این روز پس از نیایش اهورامزدا و نیکوکاری کردن و دادن خوراک به بینوایان و نیازمندان، نزد پادشاه که او را نماینده او بر روی زمین می خواندند رفته و این جشن را به او شادباش می گفته اند. جشن شهریورگان از جشن های ایران باستان و جشن های ایرانی از دوران زرتشتیان است که برای ما به یادگار مانده.
برای جشن شهریورگان از دو گونه دیگر می‌توان برتری قائل شد:
اول اینکه در این ماه محصولات کشت و زرع جمع آوری می‌شود و چون معمولا برای به دست آوردن نتیجه هر کاری جشن و شادی لازم است، لذا شهریورگان به مناسبت نتیجه گرفتن از نعمت کشت و کار و به دست آوردن محصولات بخصوص برای کشاورزان بهترین جشن وشادی است و در واقع جشن سر خرمن است.
دوم اینکه در این ماه پاییزه‌کاری شروع می‌شود و چون معمولا هر کار نیکی را با شادی باید آغاز کرد از این لحاظ جشن شهریورگان را می‌توان آغاز فصل جدید دیگری از هنگام کشت و زرع دانست و آنرا مورد احترام قرار داد با دلایلی که ذکر شد جشن شهریورگان به خصوص برای کشاورزان از لحاظ جمع‌آوری محصول و به دست آوردن خرمن و همچنین از نقطه‌نظر شروع به کار پاییزه بهترین جشن و شادمانی است و به همین جهت نسبت به آن احترام زیادی قائل بودند و با شادی فراوان مراسم آنرا بجای می‌آوردند.
