مالیات در همه جای دنیا تعریف خاص و یکسانی دارد و در هر کشور یک سازمان امور مالیاتی دارند که بر امور مالیاتی کشور نظارت می کند. امروز در این مقاله می خواهیم از سیر تا پیاز قوانین مالیات و نحوه اخذ آن و پرداخت توسط مردم آگاه شویم.
مالیات چیست
مالیات بر حسب تعریف سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) پرداختی است الزامی و بلاعوض. مالیات ممکن است به شخص، مؤسسه، دارایی و غیره تعلق گیرد. چنین تعریفی پرداختهای تأمین اجتماعی را هم در بر میگیرد، حال آن که بر حسب مقررات و عرف مالیاتی ایران اصطلاح مالیات پرداختهای اخیر را شامل نمیگردد. اساساً مالیه عملیاتی بوده که جهت ثبت و ضبط و عملیات بعدی اداری نظیر انتقالات و ترهین انجام می شده. حکومت براساس بضاعت خود مستندات را در بایگانی نگهداری می کرده و عندالمورد رونمائی کرده و درخواست مشتری را به منصه می رسانده. وجوهاتی که بابت دستمزد گرفته می شد خود مواردی داشت از قبیل صلاحیت حرفه ای،عدم یکنواختی دریافتها و سایر موارد سیاسی که باعث شد دولتها این مسئولیّت را برعهده بگیرند. امروزه در بعضی اماکن پیشرفتهٔ مالی،ابتدا مالیات را اخذ کرده سپس خدمات ارائه می کنند.
به مثابه یک نوع هزینه اجتماعی است که آحاد یک ملت در راستای بهرهبرداری از امکانات و منابع یک کشور موظفند آن را پرداخت نمایند تا توانائیهای جایگزینی این امکانات و منابع فراهم شود.
مالیات در واقع انتقال بخشی از درآمدهای جامعه به دولت یا بخشی از سود فعالیتهای اقتصادی است که نصیب دولت میگردد زیرا ابزار و امکانات دست یابی به درآمد و سودها را دولت فراهم ساختهاست.
انواع مالیات
مالیات مستقیم
مالیات مستقیم را میتوان مالیات بر درآمدها، سود یا مالیات بر ثروت و امثال آن نیز نامید. این مالیات بهطور مستقیم از درآمد یا دارایی افراد حقیقی و حقوقی اخذ میشود.
مالیات بر درآمد
شامل:
مالیات بر درآمد املاک
مالیات بر درآمد حقوق
مالیات بر درآمد مشاغل
مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی
مالیات بر درآمد اتفاقی
مالیات بر درآمد کشاورزی
مالیات بر درآمد منابع مختلف
مالیات بر دارائی
شامل:
مالیات بر ارث
حق تمبر
مالیات سالانه املاک
مالیات بر اراضی بایر
مالیات بر مستغلات مسکونی خالی
مالیات غیر مستقیم
مالیات غیر مستقیم مالیاتهایی هستند که پرداختکننده آن فرد معینی نیست و دارای قابلیت انتقال بالایی است. مالیات غیر مستقیم، روی مصرف کالاها و فعالیتهایی وضع میشود که بهطور غیر مستقیم روی درآمد مؤثر میباشد.
مالیات بر ارزش افزوده
مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات بر مصرف است که در زنجیره واردات، تولید و توزیع بر حسب درصدی از ارزش کالا و خدمات مشمول دریافت میشود. این مالیات نخستین بار توسط فون زیمنس در سال ۱۹۵۱ به منظور فائق آمدن بر مسائل مالی کشور آلمان طرحریزی گردید، لیکن به رغم علاقه و تمایل شدید کشورهایی نظیر آرژانتین و فرانسه در خصوص آگاهی از چگونگی ساختار آن، این مالیات بهطور رسمی تا سال ۱۹۵۴ به مرحله اجرا در نیامد. از سال ۱۹۵۴به بعد، برزیل، فرانسه، دانمارک و آلمان در زمره نخستین کشورهایی بودند که این مالیات را در نظام مالیاتی کشور خود معرفی نمودند. کره جنوبی نخستین کشور آسیایی است که در سال ۱۹۷۷ با کمک صندوق بینالمللی پول توانست این مالیات را در نظام مالیاتی خود پیاده نماید و بدنبال آن کشورهای ترکیه، پاکستان، بنگلادش و لبنان نیز اقدام به اجرای این مالیات نمودند. هماکنون بیش از ۱۴۰ کشور جهان از سیستم مالیات بر ارزش افزوده بهرهمند هستند.
اخذ مالیات از سود سپرده بانکی
سازمان امور مالیاتی کشور و وزارت امور اقتصادی و دارایی در پیش نویس اصلاح قانون مالیاتهای مستقیم درصدد اخذ مالیات از سود سپرده بانکی و سود سهام بر آمدند.
در متن این پیش نویس پیش بینی شده که بتوان 20 تا 30 هزار میلیارد تومان مالیات اخذ کرد. متن تهیه شده در حال بررسی در وزارت امور اقتصادی و دارایی است و مشخص نیست در فرایند قانونگذاری چه تغییراتی بکند.
در بند 54 این پیش نویس که قرار است به ماده 104 قانون فعلی الحاق شود آمده است:
درآمد (سود دریافت) اشخاص حقیقی و حقوق حاصل از موارد زیر (اعم از اینکه درآمد مذکور در منبع مشمول مالیات، معافیت و یا مشمول نرخ صفر باشد) به استثنای درآمدهای که مشمول مقررات سایر فصول شناخته شده است، به شرح زیر مشمول مالیات میباشد:
1- 50 درصد سود سهام و سهم شرکه از اشخاص حقوقی
2-سود سرمایه گذاری در اوراق مشارکت و سایر انواع اوراق بهادار
3- سود متعلق به حسابهای پس انداز، سپردههای مختلف و گواهیهای سپرده نزد بانکها، موسسات مالی و اعتباری، صندوقها و نظایر آن به شرح زیر: الف- سود متعلق به سرمایه گذاری کوتاه مدت کمتر از شش ماه، 60 درصد سود حاصله
ب- سود متعلق به سرمایه گذاریهای میان مدت شش ماه تا یک سال، 40 درصد سود حاصله
ج-سود متعلق به سرمایه گذاریهای بلند مدت بیشتر از یک سال، بیست درصد سود حاصله
4-سود سرمایه گذاری نزد سایر اشخاص
5-سود حاصل از انواع عقود اسلامی
یک نوع مالیات جدید در ایران
در ماه های اخیر از پس رشد شدید تورم و افزایش قیمت تمامی کالاهای سرمایه گذاری در بازار، طرح های مالیاتی متنوعی در دستور کار قرار رگفته است که از آن جمله می توان به طرح دریافت مالیات از خانه های خالی، طرح ردیافت مالیات از پیش خریدکنندگان سکه، طرح دریافت مالیات از عایدی سرمایه و ... اشاره کرد. حالا اما وزیر امور اقتصادی در کنار طرح های مانده روی میز به تدوین طرحی برای دریافت مالیات از ثروت های باداورده و فعالیت های اختلال زا اشاره می کند.
فرهاد دژپسند در گفتگو با خانه ملت با اشاره به مطرح بودن طرح مالیات بر عایدی سرمایه در کمیسیون اقتصادی، گفت: مقرر شده وزارت امور اقتصادی و دارایی نقطه نظرات تکمیلی خود درباره این طرح را به نمایندگان ارائه دهد، اما بحث دیگر موضوع مالیات بر عملکرد و مالیات مستقیم است که در این راستا قرار شده که در این حوزه تجدید نظر صورت گرفته و برخی از معافیت ها اصلاح شود.
وزیر امور اقتصادی و دارایی، با بیان اینکه شاید در برهه ای از تاریخ اعمال برخی از معافیت ها ضروری بود، افزود: در حال حاضر برخی از این معافیت ها ضرورت خود را از دست داده که باید اصلاح شود، اما در برخی دیگر از بخش ها باید قانونی همانند مالیات بر عواید سرمایه یا مالیات بر فعالیت های اختلال زا وضع شود، بنابراین وزارت امور اقتصادی و دارایی از دو طرف پایه های مالیاتی را اصلاح و افزایش میدهد.
مالیات بر سکه بر اساس قانون دریافت می شود
وی با اشاره به اینکه در بحث مالیات تأکید بنده این است که از ورود به مصادیق خودداری کنم، ادامه داد: ورود به مصادیق آثار خوبی در اقتصاد ندارد، چراکه ممکن است وزارت اقتصاد پیشنهادی را مطرح کند که در دولت و مجلس تغییر کند که بر این اساس از زمان پیشنهاد تا تصویب یک دوره زمانی طول می کشد، لذا دلیلی ندارد در این دوره زمانی اختلال یا نااطمینانی در اقتصاد کشور ایجاد شود، اما آنچه که مسلم است عزم و اراده جدی برای سامان دادن بحث مالیات وجود دارد.
دژپسند با بیان اینکه مالیات بر عملکرد از گذشته اخذ می شده است، تاکید کرد: قانون به ما اجازه داده است که ۵ تا ۱۰ سال به گذشته رجوع کرده و پرونده ها را نیز بررسی کنیم که بر این اساس همکاران ما مالیات بر سکه را بر اساس قانون دریافت کرده و با استناد تکالیف قانونی مالیات اخذ میکنند و نمی توانند بدون قانون مالیات اخذ کنند.
وضع و یا معافیت مالیات با مجلس است
وی افزود: یکی از مواردی که در قانون اساسی ذکر و تصریح شده که وضع و معافیت آن باید با مصوبه مجلس انجام شود موضوع مالیات است، یعنی اگر وزارت اقتصاد بخواهد مالیات وضع کرده و یا معافیت ایجاد کند باید بر مبنای قانون باشد و در این زمینه دولت هیچ اختیار خاصی ندارد.
این عضو کابینه دولت دوازدهم، درباره شکایت برخی افرادی که سکه پیش خرید کرده اند به دیوان عدالت اداری مبنی بر اینکه چرا باید پس از ۲ سال مالیات پرداخت کنند، در حالی که در قرارداد اخذ مالیات ذکر نشده است، ادامه داد: دیوان عدالت اداری می تواند بررسی خود را درباره مالیات بر سکه انجام دهد، چرا که بخشی از مجرای قانونی است و وزارت امور اقتصادی و دارایی نیز در برابر قانون تسلیم است، اما آنچه که در حال حاضر وزارت امور اقتصادی و دارایی انجام میدهد بر اساس تکالیف قانونی است.
ساز و کار اخذ مالیات بر درآمد فعالیت های اختلال زا تنظیم شده است
وی با بیان اینکه وزارت امور اقتصادی و دارایی در حال تدوین لایحه مالیات بردرآمد فعالیت های اختلال زا است، تصریح کرد: منظور از فعالیت های اختلال زا این است که در برههای از زمان بخشی از نقدینگی برای خرید کالایی کوچ و تقاضای مصنوعی ایجاد میکند و بازار آن کالا نیز دچار اختلال می شود که این موضوع طبیعی نیست و درآمدهای بادآورده ایجاد میکند، لذا این درآمدها نیز مشمول مالیات می شود.
وزیر امور اقتصادی و دارایی، با تاکید بر اینکه هدف اصلی لایحه این بوده که درآمدهای نجومی بادآورده که از طریق این نوع فعالیت ایجاد شده مشمول مالیات شوند و از این نوع فعالیت ها جلوگیری شود، گفت: ساز و کار اخذ مالیات بر درآمد فعالیت های اختلال زا در لایحه تنظیم شده است و این لایحه باید ابتدا در دولت بررسی و سپس به مجلس ارسال شود، البته ما به دنبال این هستیم که ابتدا دستگاههای اجرایی در این باره مشارکت کرده و نظر بدهند و سپس در دولت تصویب شده و به مجلس ارسال شود.
افزایش اخذ مالیات از ثروتمندان در سال 1399
در لایحه بودجه سال ۱۳۹۹ درآمدهای مالیاتی نسبت به امسال ۲۳ هزار میلیارد تومان بیشتر در نظر گرفته شده که بیشترین میزان افزایش را مالیات بر ثروت با ۶۸ درصد به خود اختصاص داده و مالیات بر واردات هم ۳۹ درصد کاهش را تجربه خواهد کرد.
امسال حدود ۱۷۲ هزار میلیارد تومان درآمد مالیاتی مصوب شده بود که تا پایان هشت ماهه اول سال حدود ۸۹ هزار میلیارد تومان آن محقق شد. اینک در لایحه بودجه سال ۱۳۹۹ دولت درآمدهای مالیاتی را حدود ۱۹۵ هزار میلیارد تومان پیشبینی کرده است. به عبارت دیگر درآمد مالیاتی پیشبینی شده برای سال ۱۳۹۹ در مقایسه با رقم مصوب سال جاری ۲۳ هزار میلیارد تومان افزایش دارد.
مالیات اشخاص حقوقی کمترین افزایش را دارد
در این راستا، میزان درآمد حاصل از مالیات اشخاص حقوقی در لایحه بودجه سال ۱۳۹۹ معادل ۴۴ هزار میلیارد تومان پیشبینی شده است درحالی که این میزان در قانون بودجه امسال ۴۱ هزار میلیارد تومان است؛ بنابراین میزان مالیات اشخاص حقوقی حدود ۳۰۰۰ هزار میلیارد تومان و معادل ۷.۳ درصد افزایش داشته است.
همچنین میزان درآمد حاصل از مالیات بر درآمدها درحالی در قانون بودجه سال جاری ۲۴ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده بود که در لایحه بودجه سال آینده ۳۲ هزار میلیارد تومان پیشبینی شده است. بنابراین در این بخش نیز با افزایش حدود ۸۰۰۰ میلیارد تومانی و رشدی معادل ۳۳ درصدی مواجه بودیم.
بر اساس این گزارش، میزان مالیات بر ثروت نیز در لایحه بودجه سال آینده ۶۹۰۰ میلیارد تومان پیشبینی شده است که در مقایسه با قانون بودجه امسال که ۴۱۰۰ میلیارد تومان بود، حدود ۲۸۰۰ میلیارد تومان معادل ۶۸ درصد افزایش یافته است.
مالیات بر واردات ۳۹ درصد کم شد
همچنین میزان مالیات بر واردات در قانون سال جاری ۳۳ هزار میلیارد تومان است درحالی که این در لایحه بودجه سال آینده ۲۰ هزار میلیارد تومان پیشبینی شده است. بر این اساس میزان مالیات بر واردات با کاهش ۱۳ هزار میلیارد تومان یعنی بیش از ۳۹ درصد کاهش مواجه خواهد شد.
میزان مالیات بر کالا و خدمات نیز در لایحه بودجه سال ۱۳۹۹ معادل ۹۳ هزار میلیارد تومان پیشبینی شده است که نسبت به سال جاری که ۷۲ هزار میلیارد تومان است، افزایش ۲۱ هزار میلیارد تومانی معادل ۲۹ درصد دارد.
بر این اساس، مالیات بر ثروت بیشترین افزایش را در سال آینده خواهد داشت و پس از آن مالیات بر درآمد، مالیات بر کالاها و خدمات قرار دارند. همچنین مالیات بر اشخاص حقوقی کمترین افزایش را داشته و مالیات بر واردات هم ۳۹ درصد کاهش را تجربه خواهد کرد.
در این زمینه حیدر مستخدمین حسینی- معاون وزیر اسبق اقتصاد - در گفت وگو با ایسنا، اظهار کرد که در این لایحه بر مالیات از درآمد حاصل از گمرک تاکید زیادی شده است، اما باید توجه داشت که واردات و در نتیجه مالیات از درآمد واردات کاهش پیدا کرده است و در حالی در بخش مالیات از درآمد حاصل از گمرک ۱۹۵ هزار میلیارد تومان دیده شده که هم کشور با رکود مواجه است و هم تورم ۴۰ تا ۴۵ درصدی داریم؛ بنابراین بودجهای که برای این بخش دیده شده چگونه باید تحقق پیدا کند و بنگاههای اقتصادی چگونه باید بتوانند مالیات دهند؟
افزایش مالیات حقوقبگیران ۶۶ درصد، افزایش مالیات ثروتمندان ۱۶ درصد بود!
وی ضمن اعتقاد براینکه نظام مالیاتی کشور بسیار ضعیف و ناکارآمد است، اظهار کرد که از سال ۹۲ تا ۹۶ مالیات حقوقبگیران ۶۶ درصد و مالیات کالا و خدمات بیش از ۸۰ درصد افزایش یافته است. در حالی که میزان افزایش مالیات بر ثروت فقط ۱۶ درصد بوده و به پای تورم هم نمیرسد. در واقع ثروتمندان در شرایط تورمی حداقل مالیات را هم پرداخت نکردند اما حقوقبگیران مالیات بیشتری پرداخت کردند.
مستخدمین حسینی با اشاره به کسری ۱۰۶ هزار میلیارد تومانی بودجه، پیشنهاد کرد که حذف معافیت مالیاتی فرصت خوبی برای جبران کسری است و با حذف معافیت مالیاتی، ظرفیت مالیاتی کشور مشخص میشود. در کنار آن دولت میتواند ردیف بودجهای در نظر بگیرد که کمکهایی که میخواهد برای فعالیتهای اقتصادی یا برای افرادی از این ردیف تامین کند. اینگونه همه باید مالیات پرداخت کنند و فرهنگ مالیاتی افزایش پیدا میکند؛ تصویر روشنی از افراد و فعالیتهایی که باید معاف باشند ارائه میشود و همه اطلاع خواهند داشت که چه کسانی و به چه میزان از مالیات معاف هستند.
این کارشناس اقتصادی تصریح کرد که با این اتفاق نیازی به درآمد حاصل از فروش نفت نداریم و میتوان درآمد نفت را صرف پروژههای عمرانی کرد.