واقعیت آن است در بسیاری از مواقع با تشویق و پاداش  یا ارائه توضیح نمی توانید بچه تان را از تکرار رفتار ناشایست بازدارید و چاره ای جز تنبیه نیست. راه های زیادی برای تنبیه وجود دارد ولی روانشناسان تربیتی دریافته اند که همه ی آن ها از دو حالت خارج نیستند: نمایش قدرت و خودداری از محبت.

تنبیه کودک

گاهی ممکن است والدین با الفاظی از جانب کودک مواجه شوند که مناسب نبوده و تازگی دارد. گرچه کودک منظوری از بیان الفاظ نامناسب ندارد، اما هر والدی ترجیح می‌دهد که فرزندش مودبانه برخورد کند؛ در واقع فحش دادن نوعی پرخاش کلامی است و در بسیاری از موارد، جنبه یادگیری دارد. کودک الفاظ زشت را می‌آموزد و برای جلب توجه اطرافیان و ابراز خود و حتی برای لجبازی و شکستن محدودیت‌ها، از آن استفاده می‌کند.

نمایش قدرت چنانکه از نامش بر می آید مبتنی بر برتری قدرت  و اقتدار والدین است  و بنابراین تنها زمانی مؤثر است که والدین اقتدار داشته باشند. چشم غره رفتن، تهدید کلامی یا فرستادن کودک به اتاق خود از جمله نمونه های نمایش قدرت خوب است.

البته انواع تنبیه بدنی و داد و فریاد کردن و ناسزا گفتن نیز در این دسته است اما نه تنها به تدریج تأثیر خود را از دست می دهند بلکه نتایج و پیامدهای بسیار نامطلوبی دارد. از این رو تنبیه بدنی و ناسزا گویی را باید به عنوان دو خط قرمز در تنبیه به خاطر داشت و در هیچ موقعیتی از آن عدول نکرد.

دریغ کردن محبت دسته بزرگ دیگری از تنبیه ها را در بر می گیرد که در آن کودک را به خاطر ناامید یا عصبانی کردن بزرگترها گرفتار غم یا گناه یا شرمساری کند. با قهر کردن، بی اعتنایی، یا نشان دادن غم و ناامیدی خود به کودک به او می فهمانید که به خاطر رفتار ناشایست او محبت تان را از او دریغ کرده اید.

البته این دو دسته از تنبیه تنها زمانی موثر است که در اولی والدین اقتدار کافی برای تحت تأثیر قرار دادن کودک داشته باشند و در دومی ارتباط شما با کودک آنقدر برای او اهمیت داشته باشد که اختلال در آن موجب پشیمانی او شود.

لارنس اشتاینبرگ در کتاب 10 اصل ثابت فرزند پروری می گوید که هرگونه تنبیهی تنها زمانی مؤثر و فایده بخش خواهد بود که سه قانون طلایی را رعایت کند:

-  ناخوشایند بودن
- ثبات و صراحت داشتن
- کوتاه بودن فاصله ی تنبیه و رفتار نامطلوب.

کودک خجالتی را تنبیه نکنید

کودکان خجالتی در برابر حرف دیگران حساس و بیشتر از قضاوت های منفی، به قضاوت های مثبت محتاج هستند برای کاهش این احساس آنان باید به این موارد توجه شود:

- همیشه احساس کودک را تایید کنید. مثلا وقتی ترسیده است، نگویید این که ترس ندارد یا نترس. باید گفت «می دانم می ترسی». در صورت رد احساس کودک، او به این نتیجه می رسد که من هیچی نمی فهمم، هر چه احساس می کنم اشتباه است و شروع به نفی احساس خود و شخصیت خود می کند.

بیشتر بخوانید:

• آلودگی هوا سبب مرگ زودرس کودکان است
• رابطه‌ی پیشرفت تکنولوژی با سطح هوش کودکان

- هرگز او را به صورت مستقیم، جلوی دوستانش یا در مقابل جمع یا حتی جلوی خواهر و برادرش اصلاح نکنید. اگر کلمه ای گفت که اشتباه بود، در جمله ای به طور صحیح از آن کلمه استفاده کنید و اگر کار اشتباهی کرد، در اتاقش به تنهایی درباره کار اشتباهش صحبت کنید.
- وقتی با شما صحبت می کند، کارتان را متوقف کنید و با نگاه کردن به چشمانش و توجه خاص به او، به صحبت هایش گوش دهید.
- از او بخواهید برایتان کتاب بخواند، آواز بخواند یا فیلمی را تعریف کند. شما هم نشان بدهید که مشتاق شنیدن هستید.
- هرگز به او یا کارهایش حتی به کارهای بامزه اش نخندید، به ویژه در حضور دیگران؛ مگر آنکه خودش این انتظار را داشته باشد.
- بعد از ۶ سالگی (در صورت امکان با کمک مربی خصوصی) او را در زمینه یک ورزش گروهی مثل فوتبال یا بسکتبال بسازید تا در جمع دیگران، بدرخشد.
- هرگز با فرزندتان درد دل نکنید و بدی دیگران مخصوصا همسر خود را به او نگویید.
- از ظاهر او ایراد نگیرید و او را با کسی مقایسه نکنید.
- اجازه بدهید اشتباهات بی خطر کند و در صورت نیاز بدون منت کمکش کنید. او را به خاطر اشتباهش تنبیه نکنید.
- به او احساس گناه ندهید مثلا نگویید خسته شدم از دستت، پیرم کردی، کاش بمیرم راحت بشوم، به خاطر تو توی این خراب شده مانده ام، تو هم لنگه فلانی هستی و غیره، از کودک به عنوان جاسوس استفاده نکرده و با وی قهر نکنید.
- روزی پنجاه بار به جا و به موقع، به او بگویید «تو خوبی». (متشکرم پسر خوبم، ممنونم دختر خوبم و غیره)
- از خجالتی بودن او در جمع حرفی نزنید. کودکان خجالتی در برابر حرف دیگران حساس و بیشتر از قضاوت های منفی، به قضاوت های مثبت محتاج هستند.
- بعد از هر پیشرفت کوچکی او را تحسین کنید.

سه قانون ارزشمند تنبیه

- ناخوشایند بودن: قانون اول برای تأثیر تنبیه این است که هر تنبیهی باید ناخوشایند باشد. مثلاً اگر می خواهید با گرفتن چیزی فرزندتان را تنبیه کنید باید چیزی را انتخاب کنید که کودک کمبود آن را به شدت احساس کند و زمانش آنقدر باشد که دلش برای آن پر بکشد.
نکته مهم آن است که کودک زمانی از رفتار نامطلوب دست می کشد که واقعاً رنجیده شود.

- ثبات و صراحت داشتن: قانون دوم تنبیه مفید آن است که تنبیه صریح و همیشگی باشد. اگر کودک شما ببیند که برای یک رفتار مشخص گاهی تنبیه می شود و گاهی نمی شود، تنبیه شما اتلاف وقت خواهد بود. مثلاً کودکی که حرف های زشت می زند به خاطر هر حرف زشت اگر بخشی از پول توجیبی اش کسر شود به تدریج این رفتار را کنار می گذارد، اما اگر یک بار کسر شود و دو بار نشود او تنبیه را جدی نمی گیرد.

- کوتاه بودن تنبیه و رفتار نامطلوب: قانون سوم یک تنبیه مؤثر آن است که بین رفتار ناشایست و تنبیهی که فرزندتان به خاطر آن تحمل می کند کمترین فاصله زمانی وجود داشته باشد. این امر باعث می شود فرزند شما تأثیر مشخص رفتارش را در یابد. اگر بین رفتار و تنبیه فاصله بیفتد کودک در تشخیص دلیل تنبیه دچار آشفتگی می شود.

نکات مهم

•    در مواقع ضروری تنبیه بلامانع است به شرط آنکه از نوع بدنی، ناسزاگویی و خشن نباشد.
•     رفتار موردی  و مشخصی را هدف بگیرد نه هویت فرزند را. نباید بگویید تو را دوست ندارم یا تو بچه بدی هستی، بلکه باید بگویید فلان رفتار تو را دوست ندارم یا فلان رفتارت بد است.
•    اگر خشمگین هستید کمی تامل کنید، چند نفس عمیق بکشید و بعد برای تنبیه تصمیم بگیرید.
•    همیشه بگویید دقیقاً برای کدام تخلف تنبیه می کنید و رفتار مورد انتظار را نیز مشخص کنید.