دارکولا یا بند یا بندْدَمِتی یا وامج یا تَلِرز یا بَلَلوس نام نوعی حشره سمّی از خانواده سوسکها است که در استان های گیلان و مازندران یافت میشود. این حشره در مناطق مرطوب سراسر جهان پراکندگی دارد و نام علمی آن Paederus است. در مواقع سفر به گیلان مراقب این دارکولا باشید همچنین در غرب مازندران وامج و در مرکز مازندران تَلِرز و در شرق مازندران به این حشره بند گفته میشود. درخوزستان بختیاری از این حشره به شکل زیاد به ویژه دراطراف ایذه وجود دارد, اهالی این منطقه به این حشره (شیفته) و در دزفول به این حشره (چَرچَر) میگویند که ازنظر جثه مقداری ازحشرات شمالی درشت ترند. و به درماتیت حاصل از آن «بند زدن» میگویند.
این حشره برخلاف تصور بیشتر مردم نیش نمیزند؛ بلکه فقط له کردن یا فشار آوردن به حشره روی پوست ایجاد ضایعه میکند. بر اثر له شدن این حشره ماده فعالی که در همولنف آنها بهطور طبیعی وجود دارد سطح پوست را آغشته میکند و موجب بروز اپیدرمولیز میشود. این ماده پدرین نام دارد که با شستشو در همان لحظه هیچ ضایعهای به وجود نمیآید.
درماتیت پدروس یک عارضه پوستی که توسط سوسکی متعلق به جنس پدروس (Paederus) ایجاد میشود. این حشره معمولاً ۷ تا ۱۰ میلی متر طول و ۰.۵ تا ۱ میلی متر عرض دارند. آنها دارای سر سیاه، شکم تحتانی و الیترا (ساختار پوشاننده بال ها)، شکم فوقانی و قفسه سینه قرمز رنگ و شبیه شنل هستند که به دلیل همین شباهت مردم برخی از مناطق شمالی مانند گیلان به آن نام دراکولا را میدهند.
سوسکهای پدروس در زیستگاههای مرطوب زندگی میکنند و غالباً برای کشاورزی مفید هستند، زیرا باعث دفع آفات زراعی میشوند. از آنجایی که این حشرات به چراغهای رشتهای و فلورسنت جذب میشوند، در نتیجه، ناخواسته در تماس با انسان قرار میگیرند و در صورت باز بودن پنجرهها یا درها، میتوانند مشکل ساز باشند.
دراکولا در تمام نقاط کره زمین به جز قطب زندگی میکند نیش نمیزند، بلکه مایعی را که حاوی ماده شیمیایی تاول زای قوی به نام پدرین است از خود آزاد میکند. ماده شیمیایی مترشحه از این حشره اگر بلافاصله شسته نشود، باعث ایجاد واکنشی در پوست حدود ۲۴ ساعت پس از تماس میشود و به ایجاد درماتیت پوستی و تاولهای قرمز منجر میشود که بسته به غلظت ماده، مدت زمان قرار گرفتن بر پوست و ویژگیهای فردی، پاسخهای متفاوتی از آن در پوست مشاهده میشود که زیبایی آن را تحت الشعاع قرار می دهد.
این عوارض پوستی بیشتر در نواحی صورت و گردن دیده میشود و در موارد خفیف، قرمزی جزئی ناشی از آن تا دو روز ادامه دارد. در موارد شدیدتر بهبود کامل ناحیه آسیب دیده ناشی از تماس با حشره ۲ هفته طول میکشد و در طی آن هایپر پیگمانتاسیون و پُرنگ شدن پوستی و التهاب رخ میدهد.
سایر قسمتهای بدن مانند چشمها هم ممکن است به طور ثانویه به علت مالیدن چشم با دست آلوده، به عوارض ناشی از آن مبتلا شوند. در صورت تماس طولانی با این حشره و ترشحات ناشی از له شدن بدن آن، درد عصبی، التهاب مفصلی، استفراغ و قرمزی پوست ممکن است تا چندین ماه ادامه یابد.
برای درمان عوارض پوستی ناشی از پدروس در ابتدا باید ماده تحریک کننده را با شستن محل با آب و صابون از بین برود. پس از آن باید محل تاول را با یک استروئید موضعی قوی درمان کرد.
مطالعات نشان میدهد علاوه بر استروئید موضعی، استفاده از سیپروفلوکساسین خوراکی در تسریع زمان بهبودی در بیماران موثر است که نشان میدهد همزمان عامل یک عفونت باکتریایی هم از این حشره به فرد منتقل میشود که به احتمال زیاد از نوع باکتری سودوموناس است.
بیشتر بخوانید:
جلوگیری از تماس انسان با این حشره روش اصلی پیشگیری از عارضه پوستی درماتیت پدروس است. در هنگام تماس با این حشره از دستکاری و له کردن آن باید خودداری شود. اگر حشره بر روی پوست قرار گرفت، باید آن را به آرامی بر روی جسم دیگری مانند یک کاغذ منتقل کرد و ناحیه تماس باید بلافاصله با آب و صابون شسته شود و هرگونه لباس در تماس با آن هم باید نیاز به شستشو دارد. بستن درها و پنجرهها به کاهش ورود این حشرات به ساختمانها کمک میکند.
عارضهی پوستی در سه مرحله ایجاد میشود:
1- حدود 24 تا 48 ساعت پس از تماس پوست با سم، نقاطی در محل تماس به وجود میآید که ابتدا قرمز رنگ و پراکنده هستند، سپس این لکهها به تدریج به هم میپیوندند و نسبتا تیره میشوند. در این زمان، زخم شبیه حالتی مشابه زخم حاصل از چکیدن مایعی داغ بر روی پوست بدن است.
2- در این مرحله که حدود روز سوم تا چهارم پس از التهاب اولیه آغاز میشود، دانههای آبدار کوچکی ظاهر میشوند که به تدریج بزرگ شده و فرمی خطی پیدا میکنند.
3- این مرحله همراه با خارش شدیدی است. در این مرحله، زخم خشک میشود و سطح آن ترکهایی برمیدارد. سپس، به تدریج پوستههای زخم میریزند و لکههایی پررنگ جای آن را میگیرند. پررنگ شدن این محل، زودگذر و موقتی است، ولی گاه ممکن است تا چند ماه هم باقی بماند.
از آنجا که این حشرات به نور جذب میشوند، در مناطق شایع که بیشتر شامل نقاط مرطوب است، خاموش کردن چراغها در زمان غروب آفتاب میتواند در جلوگیری از ورود و افزلیش تجمع این حشرات موثر باشد.