آیین سنتی طوق بندان به عنوان میراث معنوی ناملموس شهر گرگان از روز چهارم ماه محرم آغاز و تا روز هشتم در محلات بافت قدیم این شهر، با شور و شوق در بین عزاداران اباعبدالله الحسین (ع) برگزار میشود.
مردم گرگان با طوق بندان و علم گردانی در ماه محرم ارادت خود به امام حسین (ع) را نشان داده و تلاش میکنند ارزشهای محرم را با آیینهای سنتی خود حفظ کنند. مراسم سنتی طوق بندان گرگان که از دوره صفویه اجرا میشده به عنوان میراث معنوی (ناملموس) در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
شرح مراسم طوق بندان
علم و طوق هر محله یا هیات به عنوان سند شناسایی آن محل محسوب میشود و در هنگام حرکت دستههای عزاداری به عنوان پیش قراول وارد محل میشود و به تکیه قدیمی آن محل سلام میدهد.
طوق بندان نیز مراسم خاصی است که روزهای چهارم تا دهم محرم و پیش از اذان مغرب در محلات تاریخی گرگان برگزار میشود.
بیشتر بخوانید: بزرگترین کاروان عزاداری سنتی خیمهکوبی نوشآباد+تصاویر
ترتیب اجرای این مراسم در محلات گرگان به این گونه است که طوق بندان محله «میرکریم» روز چهارم، طوق بندان محلات «نعلبندان»، «پاسرو» و «میخچه گران» روز پنجم، طوق بندان محلات «سرچشمه»، «سبزه مشهد»، «سرپیر» و «دباغان» در روز ششم محرم، طوق بندان محلات «میدان عباسعلی»، «دربنو»، «دوشنبهای» و «شاهزاده (شازده) قاسم» در روز هفتم و طوق بندان محلات «ملل» و «آلوچه باغ» در روز هشتم برگزار میشود.
برپایی علم به احترام علمدار کربلا
در مرکز محلات علم را با تشریفات خاص از انبارها در آورده قربانی کرده و نذری میدهند. پس از شستشوی علم روسریها و پارچهها را به علم میبندند و علم در تکایا یا مراکز محلات بسته میشود تا انتهای محرم و صفر. این حرکت به نوعی احترام به حضرت ابوالفضل العباس علمدار کربلا است.
اسداالله معطوفی مورخ گرگانی در کتاب ضرب المثلها و کنایات و باورهای مردم گرگان درباره این رسم مینویسد: طوق یا علم که مشخصه دسته هر محل محسوب میشد عبارت بود از مجموعه تعدادی قپهها و اشیاء فلزی و پارچههای اهدایی که روی اسکلت چوبی و گاه فلزی نصب میشد و سپس در زمان حرکت دسته هر محله بر دوش جوانان قدرتمند به حرکت در میآمد. در زمان طوق بندان یا علم بستن، طوقهایی که در طول سال در تکایا و گاهی مسجد محل نگهداری میشد شستشو داده و آن را مرتب میکردند.
بیشر خوانید: گردشگری محرم؛ فرصتی برای معرفی فرهنگ غنی اسلامی ایرانی
«غلامرضا خارکوهی» تاریخنگار برجسته استان گلستان نیز درباره این مراسم میگوید: پس از روی کار آمدن صفویان چون مذهب رسمی ایران شیعه شد شیعیان احساس آزادی و آرامش بیشتری داشتند و از آن پس بود که مناسک و مراسم عزاداری امام حسین (علیهالسلام) در استرآباد رایج شده و توسعه یافت و عزاداری امام حسین (علیهالسلام) در حسینه و تکیهها مراسم سوگواری برگزار می شدو با آیینهای خاص زنجیر زنی، سینهزنی، چوب دست، شبیه خوانی، تعزیه خوانی طوق گردانی و … سوگواری میکردند.